Kanuni i Lekë Dukagjinit

Ne kete forum eshte permendur shpesh
Kanuni i Leke Dukagjinit dhe neper shume tema eshte diskutuar vjetersia
dhe permbajtja e tij. Por te pakte jane ata shqiptare qe kane njohuri te
plote apo ta kene lexuar ndonjehere ne teresine e tij. Sigurova nje
botim te ketij Kanuni sipas versionit te Shtjefen Gjecovit dhe po e
postoj ketu per te informuar te gjithe ata qe jane te interesuar te
mesojne me shume. Ka disa anetare qe e njohin mire kete kanun
(personalisht bej pjese ne grupin qe ka shume pak njohuri) dhe do ishte
me interes diskutimi i tyre si dhe komentet ne pergjithesi.







• Kanuni i Lekë Dukagjinit, vepër e Shtjefën Gjeçovit
ribotohet sipas botimit të vitit 1933 shtypur në Shkodër






L I B R I I PARË



K I S H A



Artikull i parë.

PJESA QYTETNORE



KRYE I PARË


Hija e kishës, Vorret, Pronet e pasunija e Kishës, Famullitari,
Rrogtari, Puntorija e Kishës

NYE I PARË

Hija e Kishës.

§. 1. Kuptimi i hijes së Kishës

Per hije kishet xehet rrethi mje ku mrrin kufini I tokës, në të cillen
asht nertue:
a) Kisha b) bana (qela) e famullitarit.

§. 2. Tagari i Kishës

“Kisha ban tym në famulli.”

1.- Kisha ka tager pasunijet si per gja, si per per tokë e shpija
mbrendë e jashta famullijet.
2.- Kisha ka pjesë në mal, në vrri, nd’ujë e në mulli të kujris së
famullis.
3.- Kishës i duhet ba pjesë në giobë të famullis.
4.- Kisha ka tager me ble e me shitë, si edhe me marrë e me mbajtë të
falunat, qi i vijnë prej bujaris së bamirve e me i vendue si t’a shofë
vetë me udhë.

§. 3. Paperlimsija e Kishës.

“Kisha nuk giobitet.”
„Kisha s’ka peng me kend.“

1.- Kisha gjindet e vendosne nen sundim të të Parit të Fes e jo nen
ligjë të Kanunit: prandej Kanuni s’mund ti vejë kurrnji barrë kishës,
veç se ka detyrë me i dale zot, kur kjo hupë ndihmen e tij.
2.- Me bijtë ndonji kundershtim ndermjet kishës e famullis, famullia
s’mund t’i lypë peng kishës; veç do të bajë vaj te i Pari i Fes – te
Ipeshkvi – e gjygjit të këtij, si kasha si famullia, do t’i rrijn pa
fjalë.
3.- Per çdo mungesi, qi kisha mundet me ba në sy të famullis, kishës
s’mund t’i mirret gioba, vetun I vehet me la damet, qi t’jenë ba per
shkak të saj.
4.- Kisha s’ep pagesa as del n’ushtri, as u qet buken djemve të
Bajrakut, as shkon angari nder punë të famullis. Veç se kur famullia dan
me ba ndo’i punëper me mbajtë a per me shtue pasunin e kujris së
vendit, në të cilin kasha të ket pjesë, kjo, atëherë, asht në detyrë me
la pare, me qitë buken e me que puntorin në punë, mbas mndyert qi
famullia t’i a u ketë da të gjithve për tym.

§. 4. Ndera e Kishës.

“Kisha shpatë e konop s’ka.”
“Kush dhunon Kishën, dhunon Famullin.”
“Nderen e Kishës e lypë Famullia.”
“Kishës, mullinit, farkës e tragtores nuk i pritet kush mik.”

1.- Kush dhunon kishën ka detyrë gioben a) kishës, b) famullis, c)
Flamurit (Bajrakut).- Dhunon kishën njaj, qi fjaliset, shan a i
kercnohet kuej, qi rreh a vret kend në Hije të kishës.
2.- Gioben fajtorit i a merr famullia e jo kisha; pse kisha shpatë e
konop s’ka
3.- Kush vritet a rrihet qa në çë farë-do mndyre koritet prej kuejt,
tuj hi a tuj dalë prej hijes së kishës, marre kishës nuk i len; pse
kishës si pritet kush mik.
4.- Por, me pasë me krisë pushka jashta Hijes së kishës e me i ra kush
ndoren kishës, atëherë aj njifet miku i kishës; e me pasë me i a çartë
kush ndoren kishës, famullia asht në detyrë me e çue nderen e saj në
vend (Vinctum, si aedes ejus (Dialis Flaminis) intrierit, solvit
necessum est.- Gelliuws, b. 10. c. 15.-)

NYE I DYTË
Vorret.

§: 5.- 1.- Në vorre të njij vllaznije a të njij fisi s’hin i dekuni a i
vrami i vllaznis a i fisit tjeter.- Po e bani kush ket punë pa leje të
vllaznis a të fisit, të cilit janë vorret, Kanuni i venë detyrë me
nxjerrë të deknin prej vorrit të huej.
2.- Me ardhë me ngulë në katund nji shpi, qi s’ka vllazni as, fis, të
pelqyemit të katundit, i caktohet vendi i vorrete nder të famullis, tuj i
a vu detyrë me ble qira a ndo’i send tjeter per lter.
3.- Kush fjaliset, a shan e I kercnohet kuej, e kush vret a rreh kend
nder vorre, bjen në giobë si per Hije të kishës.

NYE I TRETË
Pronet e Pasunit e Kishës.
§. 6. Pronet e pasunija e kishës janë të paprekshme.

1.- Pronet e pasunija e kishës janë të paprekshme e s’mundet kush me vu
dorë më’to.
2.- Pronet e pasunija e kishës janë nen roje të Mesharit të kishës e të
famullis.
3.- Atë, qi guxon me shty kah pronet e pasunija e kishës, e bjen në
mend famullija çmon damin, qi do t’a lajë damçori.
4.- Kur ndokush t’i a baj dam kishës kahpronet e pasunija, famullija
çmon damin, qi do t’a lajë damçori.
5.- Kush vjedhë gjanë e kishës, posë se do t’a kthejë at gja mbas
kanunit të vendit, ku gjindet kisha, ka edhe detyrë me i la gioben
kishës për nderë të marre, e gioben famullis per ndore të çartune, pse
kisha asht ndorja e famullis
6.- Kur cubi e njef gabimin evet e, pa u marrë vesh dhunaq, qi i ka
ba kishës, i bjen në dorë Meshtarit të Famullis, tuj i a kthye gjanë e
vjedhme, s’ka detyrë kurrfarë giobet: Meshtari ka tagar me e falë.
7.- Me pasë me i ra cubi në dorë Meshtarit mbasi ky t’a ket laçit
vjedhsin në famulli, famullija ka tagar me i marr gioben si per vendi si
per kishë, edhe pse famulltari t’a ket falë vgabimin, me gjith gja të
vjedhne.

§.7. Rregullimi i pasunis së kishës

1.- Pronet e pasunin e kishës rregullon Famulltari, e famullija nuk ka
tagar me lypë arsye Famulltarit per perdorim të frytit të xjerrun prej
pasunis së kishës.

NYE I KATERT.

Meshtari i Famullis, ase Famulltari.

§. 8. T’emnuemit e famulltarit.

1.- Famulltarin e ven Ipeshkvi në Famulli, dhe Ipeshkvi vetun ka me
hjekë prej Famullije.

§. 9. Tagari e detyrët e Famulltarit.

1.- Famulltari ka tagar me mësue e me qortue Famullin e me i krye zyret e
Fes gjithsi t’a lypë puna e shpirtit, e kurkush i famuulis s’ka pushtet
me i u përzie nder detyrë të Meshtaris.
2.- Famulltari, për sherbim, qi i ban Famullis, ka tagar me marrë të
dhetat e kishës, mbas Kanunit të vendit ku gjindet kisha.
3.- Famullia nuk ka detyrë me i a çue famulltarit të dhetat te dera;
Famulltari do t’i nxjerrë e do t’i bajë me puntorë të vet.
4.- Famulltari ka tagar me marrë frytin e pasunis së kishës si të
tokave, ashtu dhe gjave të gjalla, e kurrkush per te s’mund t’i lypë
arsye perposë të Parit të vet.
5.- Famulltari ka detyrë me i ba Famullis gjith at sherbim shpirtit e
Fejet, qi atij i a ven barrë Kanuni i kishës; e ma teper edhe do
sherbime, si me thanë; me bekue shpijat, me thanë Meshë ndo’i herë në
motmot nder vorre të largta prej kishës së Famullis etj.

§. 10. Vehtja e Famulltarit asht e paprekshme.

“Prifti asht ndorja e Famullis.”
“Prifti s’bjen më gjak.”
“Prifti s’çohet në be.”

1.- Kush ven gjojë në Famullitar, a e shan e i germushet, e ven dorë më
te rreh, ase e vret aj do t’i perligjet Famullis në mëndyrë të Kanunit
të vendit. Famullija asht në detyrë me e lypë nderen e Famullitarit të
vet.
2.- Me vra kush Famullitarin, gjaksin e ndjek Famullija, Bajraku e
shpija e të vramit.
3.- Me vra dorërasi prej Famullije a prej Bajrakut, shpija e Meshtarit,
nuk mund të vrasë tjeterkend prej shpis së gjaksit; pse ndryshej e çon
gjak te shpija.
4.- Me vra kend Meshtari, as kisha as Meshtari s’giobiten, edhe Meshtari
nuk bjen në gjak: gjakun e ban shpija e Meshtarit
5.- Rrallë e gati kurr s’çohet Meshtari në be 1) e vetun per punë të
madhe fort.
6.- me ndollë qi Meshtari çohet në be, a per me dlirë vendin a per
poronik, ky vetem do të njehet e do zehet per njizet-e-kater vetë.
7.- Kur Meshtari ban be, tuj kenë se xehet per njeri i drejt e i
kushtuem së Drejtës së pasosme, nuk lypet qi ai të perkasë Unjillin me
dorë; por mjafton qi të shqyptojë fjalët e bes para Unjillit.
8.- Me ra Famulltari nen giobë s’e kapë Kanuni: asht puna e të Parit të
vet.
9.- Po kje teper i randë faji i Meshtarit ndaj Famiullin, Meshtari do
t’i shtrohet gjygjit të Kanunit. I Pari dergon nji Meshtar tjeter me
shtrue pengun në Kanu n’emen të Famullitarit.
10.- Meshtari i Famullis mundet me i u matë edhe me i ra ndokuj e me
gjith këta s’i lshon marre as të rrahunit as vetë nuk bjen në fjal para
Kanunit.

NYE I PESËT
Rrogtari i Kishës.

§. 11.- 1.- Rrogtari i kishës asht lirë me punue në shtek të vet.
2.- Rrogtari i kishës kudo të shkojë e per çë do fjalë qi do t’i
trokllojë kuej te dera mbas urdhnit të zotnis së vet, aj shkon e tregon
n’emen të Famullitarit.
3.- Me e tundre kush rrogtarin e kishës me fjalë a me punë, zehet se
tundon Famullitarin, e bjen në giobë të kishës mbas Kanunit.
4.- Gioba, qi mirret per punë të rrogtarit të kishës, nuk i perket
rrogtarit, por kishës e katundit.
5.- Me vra kush rrogtarin e kishës, dorërasi per në kjofët i Famullis së
vendit, ndiqet vetem prej shpis së të vramit; por, në kjoft se asht i
katundit të huej, atëher e ndjek edhe Famullija, në të cilin rrogtari
kje vra.

NYE I GJASHTËT.
Punterija e Kishës.

§. 12. – 1- Me nga kush puntorët e kishës, bjen në giobë të Famullis.
2.- Sado puntorë me pasë për të kenë në punë të kishës gergasi lan vetem
nji giobë, por ma të randë.
3.- Gioba, qi merret per ngase të puntoris së kishës, dahet ndermjet
kishës e puntorve.

Artikull i dytë.

PJESA NDESHKIMTARE

NYE I SHTATËT.
Amtyra e ndeshkimeve.


§. 13. Kuptimi i ndeshkimit.
Per ndeshkim kuptohet nji e keqe, qi prej pushtedit të ligjshem i
pertrihet kuej per të bam.

§. 14. Të caktuemit e ndeshkimeve.
Vetem Bajraktari me krenë, e ndo’i herë edhe me të parë të kishës, ka
tager me i a caktue ndeshkimin fajit të bam kundra kishës.

§. 15. Të dhanunat e ndeshkimit.
Fajtori, qi ka fye kishën, ndeshkimi i epet prej krenëve e prej
vogjliet.

§. 16. Cilltia e ndeshkimeve kundra fajtorve të kishës
Ndeshkimet, qi nepen per faje tundra kishës, janë njikëto:

a) Të gjykuemt per dekë;
b) Të xjerrunt prej Bajrakut me rob e robi;
c) Të djegunt e shpis ;
d) Të Lanunt e tokës djerr a të premt e pemve;
e) Gioba me gja të gjalla ;
f) Gioba me pare.

V.O. mbas kanunit gioba me pare mundet me u la me do gja, tuj dhanë okën
e drithit 1 grosh, okën e rakis 5 grosh, e kan e hullis 400 grosh.

NYE I TETËT
Caktimi i ndeshkimit mbas cillsis së fajit.

§. 17.- 1.- Kush then kishën, asht i djegun e i pjekun e i qitun me rob
e robi jashta Bajrakut. Fajtori – dorërasi bahet batare prej Bajrakut, e
shkon gjakhupë. Vllaznia e fisi ma i afermi i bakeqit e blen token e
tij, e çmimi i saj i shkon kishës së thyeme.
2.- Kush vjedhë gjan e huej e shkon e e mshehë në kishë, pa dije të
Famullitarit, i ka detyrë kishës 1000 grosh giobë per nderë të marre, e
100 desh e 1 ka giob Bajrakut, posë gjasë, qi do t’i a kthejë të zot’t
në mëndyrë të Kanunit.
3.- Kush të vjedhë gjanë e gjallë të kishës, më rreth kupreshin Kanuni,
ka me la dy per nji, si gjithkuej.
4.- Kush të vjedhë në qelë a banë të Famullitarit, do të lajë dy per nji
gjan e vjedhne, 100 grosh kishës, per nder të marre, e 100 desh e 1 ka
giobë Bajrakut.
5.- Aj, qi shan a ven gojë më Meshtar të Famullis perpara popullit, ka
100 grosh giobë kishës, e 100 desh e 1 ka giobë Bajrakut.
6.- Aj, qi i kercnohet a i germushet Famullitarit, do ti laj10 desh
giobë.
7,- Kush t’i shpifet Meshtarit në punë të rënd kah ndera, ka shpin e
djegun e 100 desh e 1 ka giobë Bajrakut.
8.- Me vu kush dorë më Meshar, me e rrahë, me e shty a se me pshty, aj
digjet e piqet e qitet jashtavendit, tuj i a lanë token bar (djerr) per
disa vjet.
9.- Ai, qi vret Meshtarin, bahet batare prej Bajrakut e gjaku i hupë. Ma
teper i digjet shpija, toka i lihet bar, pemët, vneshta e kopshtijet i
priten e i rrenohen. Toka e pronet e dromet e tija jesin per kishë; por
vllaznija munden me i shperblye me pare.
10.- Me i folë ndokush keq, a me nga rrogtarin e kishës, aj do t’apë 10
desh giobë Bajrakut, a se edhe ma, mbas rendis së fajit.
11.- Aj qi vret Rrogtarin e kishës, po ke dorasi i katundit, i digjet
shpija e i merren 100 desh e 1 ka per giobë.
12.- Me nga kush me fjalë a me punë puntorët e kishës, fajtori do të
lajë gioben e 10 deshve.
13.- Aj, qi s’i vehet ndeshkimit të kishës e të Kanunit, Bajraku do të
mblidhet tok te shpija e tij e do ti marr gjithshka në ket vathë.

L I B R I I D Y T Ë



F A M I L J A


KRYE I DYTË


NDERTIMI I FAMILJES.


NYE I NANDËT.

Familja e kuptueme në vedvedi..

§. 18. Percaktimi i familjes.
Familja asht nji të mbledhun gjymtyrësh, të cilët gjallisin nen nji
kulum, qellimi i të cillvet asht të shtuemt e gjindes nper mjet të
martesës, të mkanbuent e tyne kah zhdrivillimi i shtatit e kah zhvillimi
i mendes e i shises.


§. 19. Pjestarët e Familjes.
Familjen e perbajn gjindja e shpis; si të shtohen këta, dahen në
vllazni, vllaznija në gjini, gjinija në fise, fiset në flamur e të gjith
zbashku permblidhen në nji Familje ma të hapët, e cila quhet Kom, e kan
nji atme, nji gjak, nji gjuhë, e doke.

§. 20. Tagri, perlimi e detyra e të zot’t të shpis.
Mbas Kanunit, sundimi i shpis i perket ma të vjetrit nen kulm të shpis a
se vllaut të parë; po s’paten ato veti , qi duhen per me krye ket zyre
si e lyp detyra, atbotë zgidhet kuvendisht prej shpjakve njaj, qi të jet
ma i meqem, i urtë e ma kujdestar.

Zot shpije mundet m’u ba edhe njeri i pamartuem.
I zoti i shpis ka tager:

1) me ndejë në krye të vendit në shpi të vet, edhe pse gjinden ma të
vjerer se ky në shpi;
2) mbi armët e veta, edhe njiqind qese n’i bashin; mbi kal të shalës;
mbi shtrojë e mblojë të veten; mbi veglat e kafes, e këto sende as
kunaja e dahes s’i pershin;
3) mbi fitime të gjindes së shpis, të rrogës a të falmeve;
4) me ble, me shitë e me ndrrue tokë, si arë, livadhe, xana (ograja),
prozhme, rendin e vadës gja të gjalla e remet;
5) me dhanë e me merrë uha e me hi dorzanë;
6) me ndreqë shpija, ksolla vithna, etj;
7) me çue në punë a në shtek gjinden e shpis;
8) me çue gjinden e shpis per puntorë uha a edhe fjal;
9) mbi venë e raki, a me ble a me shitë a me dhanë uha;
10) me ndeshkue gjinden e shpis, kur kur mos të hecin si e
lypë e mara e shpis.

Ndeshkimet jan njikëto:

a) Me lanë pa hanger
b) Me u hjekun armët e krahit a të brezit per nji a dy javë;
c) Me lidhë a me burgosun në shpi;
d) Kryekcyemin me e da shpijet me pjesë, qi i perket, per me shporrë
shnerzimin e rrezikun.

10) Me hi dorëzanë kush i shpis pertej se i ban arma; me shitë, me ble a
me ndrrue gja pa leje të zot’t të shpis, ka tager mos mu pergjegjë, se
Kanuja s’e xen per të zakonshme as të shitmen, as të blemen as të
ndrruemen e as dorëzanin këso dore, e çdo send a gja do të shkembet, se
a’ba pa leje të zot’t të shpis.

§. 21. Perlimi e detyra e të zot’t të shpis.

1) Mu perkujdesë per të marët e gjindes e të shpis;
2) Me mbajt në fre gjinden e shpis të mos t’i sjellin ndo’i dam a
rrenim;
3) Me pri ma i pari në punë qi i perkasin vehtjes së tij;
4) Me mbajtë sy mbi tokët, të mos të jesin djerr; mbi tufë të gjas
s’gjallë, të mos praptohet e mara e sajë;
5) Me punue me mend e urti merenda e jashta shpijet e të mos t’a çoj
rrenimi e fika shpin;
6) M’u perkujdesë per veshë e mbathë të gjindes së shpis prej fitimeve
të shpis;
7) Me mbajtë udhen e drejtsis në shpi, e mos me i a mbajtë krahin ma
teper njanitt se tjetrit;
8) M’u ble armët djelmvet, kur të shofë se janë ba per to.

§. 22. Tagri i së zojës së shpis.
E zoja e shpis ka tager:

1) Mbi të gjtha sendet, qi bahen në shpi;
2) Me dhanë a me lypë uha miell, bukë, krypë, djath, e tlyen ;
3) Me i urdhnue grat e shpis, me i çue per ujë, per , m’u çue bukë
puntorvet, me ujët (me vaditë), me bajtë pleh, me korrë e me mihë a me
qirue.

§. 23. Perelimi i zojës së shpis.
E zoja e shpis ka:

1) Me ba gati mjesditen e darken, me zie, me ndreqë tryezen e me da
haenat;
2) Me i a vu menden bylmetit të mos të shkoj dam ;
3) Mos me shitë, a me ble a me ndrrue gja pa leje të zot’t të shpis. E
zoja e shpis s’gatuen, s’shkon per ujë, s’ban , as pleh, as me ujët
as me korrë a me qirue, as bukë m’u çue puntorvet;
4) Me shikue drejtsin në të ndrequn të gjindes e të fmive të shpis; mos
me i a mbajtë krahin kuej ma teper se tjetrit;
5) E zoja e shpis do të përkujdeset per fmi, sa të jen në punë grat.

§. 24. Tagri i gjindes së ships.
Gjindja e ships ka tager:

1) Me hjekë të zo’n e ships per në pashin se nuk punon per të marët e
shpis a i çon kah fika;
2) Me hjekë të zojen e shpis, per n’u raftë per sysh se bracnon, a shet
gja tinëz – edhe nji kokerr voejet me kenë – a n’u mbajtë krah fmivet
të vet ma teper se të tjervet.
3) Mbi armët e veta seicili; munden me shitë, me ndrrue, a me lanë
peng, porse s’kan tager me lypë tjetren në shpi;
4) Mbi qe ka tager bulku, qi i nget: me i ndimue kuej a uha a falë pa
pasë nevojë per leje të zot’t të shpis;
5) Mbi tuf dhensh ka tager bariu, qi i ruen; i zoti i shpis s’ka tager
me i u perzie në ket zyre; para se të shes gja a të prese ndo’i kambë
berri, bariut do t’i thotë, e ky e din se çë fare berri a lope asht per
t’u hjekë.

§. 25. Perlimi i gjindes së ships asht:

1) Mos me hi dorzanë pa leje të zot’t të shpis ;
2) Munden me hi dorëzanë edhe pa e pvetë të zo’n e shpis, porse per aq,
sa u ban arma, se kjo asht e vehtja;
3) Nuk munden me i shkue kuej per puntorë pa leje të zot’t të shpis
4) Nuk munden me shit as me ble as me ndrrue gja;
5) Gjindja e ships nuk munden me mundshtue të zo’n e shpis në punët e
shpis a të krahit;
6) Me ndigiue, e me shkue gjithkund t’urdhnoje i zoti i ships;
7) Kuj t’i a njese gishtin i zoti i shpis me dal n’ushtri, do të dale;
8) Granija janë në detyrë me punue per shpi; po u teproj koha, si të
lirohen prej punve të shpis, munden me ba punë doret të vetat.

NYE I DHETËT.
Familja e kuptueme në Katund e në Flamur.

§. 26. Tagri i Familjes.

1) Ka tager e za në kuvend të katundit;
2) Ka tager në pjesë të giobës së katundit;
3) Ka tager në kujri të katundit;
4) Ka tager me marr më ndore kedo;
5) Ka tager me pri me unë zjarmi e me spatë në të djegun të nji shpije
në fis të vet;
6) Ka tager me pri gjobtarvetnë vathë të fisit të vet;
7) Me ra më ndo’i faj të randë shpja, per të cilin i shkon ndeshkimi i
unës së zjarmit e i spatës, as katundi as Flamuri s’mund vej dorë më
rrenim pa pri vet fajtori.

§. 27. Perlimi i Familjes.

a) në Katund:
1) I zoti i shpis do të pergjegjet per çdo dam, qi t’bajn kuej gjindja;
2) Do të dalë në kuvend gjith sa herë të mblidhet katundi;
3) Do të çojë puntorin në punë, qi ka katundi rrethas;

b) në Flamur:
1) Do të dalë në kuvend të Flamurit kur të thirren “Burrë per shpi’’ ;
2) Do të pergjigjet rrethas me katund per “dy hae bukë” djemvet të
Flamurit ;
3) Do të lajë 400 grosh giobë Derës së Gjomarkut per çdo vrasë ;
4) Do të dalë n’ushtri të Flamurit.

L I B R I I T R E T Ë




M A R T E S A


NYE I NJIMBDHETËT


Percaktimi e mëndyrët e Martesës.

§. 28. Percaktimi i Martesës në Kanun.

M’u martue më kanun do’me thanë m’u ba shpi, me i a shtue shpis nji rob
ma teper, sa per krah të punve, sa per të shtuem të fmive.

§. 29. Mëndyrat e Martesës.

a) Martesa me kunorë, e pelqyeme kah Feja e kanuja e Lekës
b) Gruja e mbajtne mbi kunorë, kundra Fejet e kanujet të Lekës;
c) Gruja e vajza e grabitme, e jasht-zakonshme kah Feja e kanuja;
d) Martesa me provë kundra Fejet e kanuiet.

NYE I DYMBDHETËT.
Tagari i djalit e i vajzës.

§. 30. Tagri i djalit.

‘’Djali ka tager me mendue per martes të vet, po s’pat prind’’.
Djali sa të ket prind s’ka tager :
a) me mendue per martesë të vet;
b) me shenjue shkuesin
c) m’u perzie në fejesë të vet;
d) as në shej, as në petka, as në këpucë, e as në të prem fejet.

§. 31. Tagri vajzës.

Vajza, edhe në mos pasët prindt, ajo s’ka tager me mendue per Martes të
vet, tagri asht në dorë të vllazenve a të kusherijve.
Vajza s‘ka tager:
a) me zgjedhë fatin e vet; do të shkojë per ate, per të cilin t’a
fejojn;
b) m’u perzie në shkuesi as në fejesë;
c) as në këpucë as në petka.

NYE I TREMBDHETËT.
Detyrët e burrit e të grues.

§. 32. Detyrët e burrit ndaj gruen.

Burri a’në detyrë:
a) me u perkujdesë per veshë e mathë e per gjithshka të lyprt per me
mbajtë jeten;
b) me ruejtë nderen e grues e mos me e lanë me u ankue per kurrnji
nevojë.

§. 33. Detyrët e grues ndaj burrin.

Grueja a’në detyrë:
a) me i a ruejtë nderen burrit;
b) me i rrogue pa zhibla;
c) me i ndejë nen sundim;
d) m’u pergjegjë detyrve të kunorës;
e) me rritë e me mkambë fmin me nderë;
f) me i ndejë gadi me të veshmen e të mathmen (kah e qepmja);
g) mos me iu perzie në fejes të të bijve e të të bijave.

§. 34. Tagri i grues së vejë.

Grueja ka tager me lypë prej burrit të mbajtmen, e veshen e mathen.

NYE I KATERMBDHETËT.
Tagri i burrit të vejë e i grues së vejë.

§. 35. Tagri i burrit të vejë.

Burri i vejë, po s’pat prind, ka tager me folë vetë per martesë të vet,
(porse burri i Malevet të Shqypnisw s’e ban ket punë, edhe në dijtë se
do t’jesë pa u martue; dokja asht me qitë nji tjeter qi të flasë per te
perkah martesa).

§. 36. Tagri i grues së vejë.

‘’Grueja e vejë flet vetë. – Grueja e vejë i kthen krushqit m’udhë’’.
Grueja e vejë ka tager:
a) me folë vetë kah martesa;
b) me zgjidhë per fat ate, qi t’i pelqejë per sy;
c) me da me gisht shkuesin, qi t’ia biej shejin.

KRYE I TRETË.

SHKUESIJA . FEJESA

NYE I PESËMBDHETËT.
Shkuesija.

§. 37. Percaktimi i shkuesit.

Shkues thirret njaj, i cili rreket m’u fjalë-mirë a te prindja e vajzës,
qi të marrin a të napin vajzen per at djalë.

§. 38. Tagri e perlimi i Shkuesit.

1. Shkuesi asht ndermjetsi te dhandrri e te nusja (te djali e te
vajza), të mos të luejn fjalet as njana as tjetra lagje.
2. Shkuesi ka tager mbi 50 grosh të shkuesit, per kpucë, të preme prej
kanuje.
3. Kpucët e shkuesit e kan vaden në ditë qi të mirret nusja.
4. Shkuesin e gjen a shpija e vajzës a shpija e djalit.
5. Kpucët e shkuesit i ban gjith-herë shpija e dhandrrit, edhe ne e
shenjoft shkuesin shpija e nuses.
6. Shkuesi ka tager me folë sa per prindt e vajzës, ashtu edhe per
prindt e djalit.
7. Perlimi i shkuesit asht me hecë per të marrun vesht, per me çue
paret me t’a’n a të vllan e dhandrrit te prindja e vajzës.
8. Shkuesi ka tager m’u perzie në çdo punë ndermjet prindës së djalit e
të vazës, mje në ditë të martesës.

NYE I GJASHTËMBDHETËT.
Fejesa

§. 39. Të ndaluemt e martesës në Kanun.

Në fejesë varzash do të shikjohet:
a) Të mos jetë gjak e gjini;
b) Të mos jetë të njij fisit;
c) Të mos të jetë mesë fisit të djalit, qi do me e nxanë;

d) Të mos të jetë grueja e lshume;
e) Të mos të ketë kumari:

1) në të peshuem në derë të Kishës;
2) në kunorë;
3) në të marrun të flokvet;
4) të mos të jetë vllaznue me gjak të pim.
Kanuja s’e ban fejesen e martesen, kur të ndermjetson ndalimet e
naltpermenduna, edhe në katerqind breza me kenë (me gabue kush kundra
këtyne ndalimeve, fisi i vet e giobitë, e qillon qi edhe shpin i a
djegë).
Në fejesë të lirë asht kanu qi të shkoje shkuesi e i ati - a i vllaj – i
djalit te prindja e vajzës, per me çue shejin në natë të dame.
Të himit n’anë, shkuesi do të perpushë zjarmin, para se të lypë vajzen;
si t’a perpush zjarmin, flet. Si të ketë hanger darkë, i ati i dhandrrit
do t’i apë shkuesit në dorë si paret, si shejin. Shkuesi si të njehë
paret më qethit, do të çohet më kambë, e lshon në dorë të t’et të vajzes
si paret, si shejin.

§. 40. “ Nuse pa shkuesi s’bahet”.

Vajza e grabitne a e hikne, me gjetë burrë, nuk mund të stoliset si
nuse; do të shkojë vajzënisht – me petka vajzënijet – per arsye, qi u
muer e shkoi jasht kanujet pa shkues.

NYE I SHTATËMBDHETËT.
Sheji.
“Sheji, mje ke të hjekish dorë, t’a ban nierin t’andin”.

§. 41. Percaktimi i Shejit.

Sheji perbahet prej njij unaze të remët a t’argjanët (tash vonë), se
arit s’i dihet fija nder malci t’ona. “Unaza e dhetë grosh” janë me
kanun. Sheji as ndrrohet as kthehet per të gjallët t’atij, qi e xen
vajzen. Me shej perdorohet vajza, e, po duelen fjalet, prindja e vajzës
shpis së dhandrrit i kan nji gjak.

§. 42. Tagri i djalit per me lshue vajzen e zanun.

Njatë herë kur t’i teket djalit, asht i lirë me lshue vajzen e xanun,
porse sheji e gjithsa pare të ket la per vajzë i hupin; arsyeja asht:
“kush e lshon vajzen nder unazë, kanuja a ban gjobë hem shejin hem paret
sa të ket la per te.” Para se ta lshojë vajzen djali, do të bajë me
dije shkuesin e ky me dy shokë të katundit të djalit do të shkojë te
prindja e vajzës, e nder sy të dy shokve të katundit të vajzës, u
kallxon, se djali, qi e pat xanë vajzen e tyne, a’tue hjekë dorë, e janë
lirë me ë martue njeti.

§. 43. Vajza nen unazë nuk ka tager me lshue djalin.

Vajza e xanun nuk mundet me e lshue djalin edhe në mos e pasët per sy.
Po s’ndegjoi vajza me shkue m’at fat, qi e ka xanë, e edhe prindja i
perkrahen së bis, kjo s’mund të martohet ma per të gjallët e dhandrrit
me tjeterkend.
Prindja e vajzës janë detyrë me i a kthye shpis së dhandrrit mje në ma
të mbramin dysh, qi kan la per at vajzë.
Sheji e dhetë grosht e kanus, qi i janë çue vajzës kur u xu, do të jesin
n’arkë të sajë deri diten e dekës së dhandrrit; e të dije si vajza, si
djali, si prindja se aj dhandrrit; e të dije si vajza, si djali, si
prindja se aj shej s’i len me luejtë.
Kah kanuja, vajza jet e lidhun, e veç me leje të dhandrrit qi e pat xanë
e per në hjekët dorë ky, se s’mund të martohet, e s’a’kanun qi të
shkojë tjeterkush me e lypë, si të dijë se gjindet e pengueme.
Edhe po e muer tjeter grue dhandrri vajza e xanun prej tij jet e lidhun
se e lidhun.
Me dekë të dhandrrit, kanuja e liron vajzen, e, po desht, mundet të
martohet per arsye qi “me dekë të dhandrrit, sheji xehet i hupun”.
Po s’nigioi vajza me shkue m’at fat, qi e pat xanë, edhe me perdhuni do
t’ia apin atij, qi e ka xanë me “Fishek më shinë”; e per n’i raftë per
sy vajza tue hikun, ky e vret me fishek të prindës së saj, e gjaku i
vajzës shkon hupës, per arsye qi me fishek të tyne e vrau.

NYE I TETËMBDHETËT.
“E premja e Fes”. – Dita më shej.

§. 44. Percaktimi i “Fes së preme.”

“Me pre Fen” do’ me thanë me da diten e vaden e kputme se kur me nisë
krushqt per me marrë nusen.
Si t’i “pritet feja” vajzës, tuj kenë ditë më shej, krushqt do të nisen
at ditë as kanuja s’e shtyn, as ban qi të shtyhet.
Krushqt do të shkojn me marrë nusen at ditë, edhe me dijt se a’tuj dekë
nusja, zhagas e rrshanas do t’a çojnë në shpi të dhandrrit.
Krushqve s’u ndalet udha, edhe me pasë të dekmin në shpi, prindja e
dhandrrit e prindja e vajzës.
I dekni në shpi, krushqt do të nisen; nusja hinë në shpi, I dekni del
shpijet. Andej të vajtohet, këndej të këndohet. (Kjo thtohet per me
diftue se as deka ket ditë s’mund t’i ndal krushqt, se me këndue nuk
këndohet.)

NYE I NANDBËMBDHETËT.
Çmimi, qi nepej e nepet per gra.

Çmimi, qi nepej per varza a gra, tash 50 vjetë e andej, perbahej prej
50, 100, 200 mije 400 groshësh.
Çmimi i kanus së vonë perbahet prej 1500 groshve, aq sa ban gjaku i
grues.

NYE I NJIZETËT.
Trshigimi I grues Shqyptare.

Grueja shqyptare farë trashigimit s’ka te prindja, as më plang, as në
shpi, - kanuja e xen gruen si nji tepricë në shpi.
Prindja s’mendon per pajë as per kurrnji send per vajzë të vet; qi e xen
do t’i a baje kujdesin.
Prindja e djalit, qi e xun vajzen do të mendojn per gjith shka duhet per
martesë të saj.

KRYE I KATERT

DARSMA

NYE I NJIZETEPARË.

Gatimi i darsmes në Kanun.

§. 45. Per darsem do të gatohen:

a) Kau i darsmes do të qesë 100 okë mish e vjamë;
b) Nji barrë miell kallamoqit;
c) 4 babune grunë – miell grunit;
d) 12 okë sheqer;
e) 8 okë oriz;
f) 4 okë mjalët;
g) 10 okë djathë
h) 2 okë tlyen;
i) 3 okë voj të butë;
j) 70 okë raki.
V.O. heret në vend të rakis ishte vena.

§. 46. Në darsem të Kanus hijn:

a) 12 Krushq e 13 Krushka;
b) Thirca;
c) Strafuleca;
d) Sherbtorë;

e) Kcimatare;
f) Desharët;
g) Kangë vallesh;
h) Dhandrri e Nusja;
i) Dy dishmitarë (Kumarët e Kunorës);
j) Kunora.

§. 47. Detyra e të zot’t të Darsmes.

Kater javë para para darsmet i ati i dhandrrit a i zoti i shpis do të
shkojë vetë me krye me thirrë krushqit.
Ma para thirren krushqit miq, mandej krushqit shokë.

§. 48. “Asht kanum, qi mikut t’i shkohet në darsem me dash.”

Desh do të çojn:
a) Nipa e sternipa, edhe në djep me kenë e ama do t’a ket dashin per per
doret e djepinmë shpinë;
b) I ungji i dhandrrit.

§. 49.Rendi kur do të shkohet në darsem.

a) T’Ejten shkojn bijat e nipat;
b) Të Premten mbrama shkojn Thirrca, Strufulleca, Magjatore, Ujatore,
Deshtarët, e Krushqit miq.
Deshtarët, të mrrijmit n’oborr të dhandrrit, do të qesin ka’i pushkë per
krye.
c) Të Shtunden nadje shkojnë Krushqit shokë.
Të Shtunden, si të nisen Krushqit, do të therret gjengji i darsmes.

NYE I NJIZETEDYTË
Prija e Krushqvet.

§ 50. “Prirjen e kryshqve e lype e pvete e veç atij qi i perketse s’kä
burrë, qi munde të prijë”.
Asht e rrebët kjo kanu.
Prija e krushqve s’luhet as ndrrohet.
Me bame hetue i zoti i darsmes, e me me shenjue per krushk të parë ate,
të cilit s’i shkon prija e krushqis, posë qi bjen në gjobe, edhe
krushkaparin, qi aj e shenjoji, kanuja s’i a xen.
Krushkapari s’mundet me kenë:
a) Mik, por shoq i katundit të dhandrrit;
b) Nuk do t’jet prej vllaznije a fisit të dhandrit, por prej fisit
tjeter.
Krushkaparin kanuja s’e shikon per dukë, por të cilit I perket prija, e
edhe fmi e shemtim per sy me kenë, shpija e dhandrrit do ta pelqeje.

§ 51. Vargu i krushqve m’udhë.

Rreshti i krushqve kur të nisen me marr nusen, e tuj u kthye me te,
mbas kanunit ashtu është njek.

I. - Krushkapari, shoq, prin
II. - Krushku mik
III. – Krushku shoq
IV. – Krushku mik
V. – Krushku shoq
VI. – Krushku mik
VII. – Krushku shoq
VIII. – Krushku mik
IX. – Krushku shoq
X. – Krushku mik
XI. – Krushku shoq
XII. – Krushku shoq me dash per doret.
XIII. – Krushka tuj e reshtë dashin.

Ma i mbrami do të shojë i ati a i vllaj i dhandrrit me kal per doret.
Krushqit, tue u nisë per nuse, do të qesin ka nji pushkë per krye
n’oborr të dhandrrit.

NYE I NJIZETETRETETË

“Krushqit pa e me nuse, e percjells a me të deknin, s’mund t’i kalojn
kuj per derë, posë me kenë shteku a udha e katunit a udha e madhe”.

§.52. Udhen e katundit e udhen e madhe, s’ka burrë qi mund t’i a ndalue
kuej, edhe me kenë se i kalon para derës së ships.

Aty, ku kalon nieri, kalon edhe bagëtija, kalon i gjalli, e kalohet me
të dekunin.
M’u rrenim m’udhë të madhe, zhyt e mbyt, aty do të kaloj shtektari e
bagëtija, nusja me krushq, e përcjellsa me të deknin.
Zameja e të zot’t lypet – pa ndryshim – per me i kalue rrazë shpijet, e
ky mundet me lirue shtekun, porse me fjalë, të mos i jesë aty udhë, e të
mos i bahet ndera dhunë.
Me ba me u trimnue kush, a krushqit a percjellësat me të deknin, me i
kalue per derë, kanuja e ep me i këthye dalë, per arsye qi shtekun e
shpis e të pronvet të veta e ka per vedi e jo per udhë të madhe.
Me qillue se shtyhen me besat (forkade), ka ndollë, qi janë ba shokë të
deknit, e nuses i a vu futa më krye.

NYE I NJIZETEKATERT.
“Krushku i vendit t’ia lshojë udhen krushkut mik”.

Krushqit m’udhë, tue shkue per nuse s’mund të qesin pushkë, e kanuaj ven
leçi mos me i ngue kush.
Shtektarët, çfarëdo kambet e nderjet të jenë, qi ndeshen me krushq, do
të shmangin udhen sa të kalojn krushqit.
Krushku i vendit do t’i a lshojë udhen krushkut mik; kjo asht kanu
detyret e burrnijet, qi e kan pasë malet t’ona që se mbahet në mend.
Mu ndeshë me krushq miq në katund a në Flamur t’em, kanuja më ven
detyrm’u shmangë me krushqt e mi, sa të kalojnë krushqt miq.
Mu ndeshë dy lagje krushq në katund a në Flamur të huej, kanu detyret
asht të shmangen sa njana sa tjetra lagje, e të ndahen me nderë e pa
fjalë.

NYE I NJIZETEPESËT.
“Krushku – krushk, Miku – mik”

§.53.Kanuja S’na ven leçi mos me nga mikun më shpi t’onë.
’’Krushku a’krushk“ e kanuja na len shtekun të lirë me e nga, edhepse na
xen caranin e votres. – Me nga krushkun s’i quhet kuej për marre.
Qe arsyeja:
Krushqit vijn dhe biejn me vedi mish, meze, raki (venë) paret e së
bujtmes e tjera; kah kanuja krushqit han buken e vet në shpi t’eme.

§.54. Krushqit do biejn me vedi:

1. – Dashin 12 okësh rrumull; po erdh mengut, i ati i nuses ka tager me
ngushtue Krushkaparin qi të blejë’i dash tjetër si e lypë kanuja;
2. – Në ditë krezhmijet do të bjejn 8 okë peshk të that;
3. – Djathë 2 okë;
4. – Venë 8 okë;
5. – Raki 2 okë;
6. – 12 grosh pare të s’bujtmes; - këto pare janë per bukë, qi u qet
krushqve shpija e nuses okë e grosh;
7. – Djalit, qi u del krushqve përpara 5 grosh;
8. – Grues, qi e vesh nusen 5 grosh;
9. – 10 grosh ungjittë vajzës- vllaut të s’amës.

a) Krushqt vijn si grabitçarë e si nji tubë cubash at natë, per me ra
pre e me marrë nierin si rob të xanun, e s’vijn si miq;
b) Edhe i zoti i shpis, pra, e ka shtekun çilë me i ngucatë2, m’u ra
prej tuj u ndalë armët, e peng me te s’mund të qesin, se kanuja s’jau
gjegjë vajin.

c) në pasët fmi me grue të pa kunorë, njehen të pa-ligjë e prandej
s’mund të bahen kurr perkaes (trashigues).

KRYE I GJASHTËT.
PRINDJA. (Baba – Nana – Djelmt)

NYE I TRIDHETETRETË.
Baba – Burri.

§.58. Tagri I burrit mbi gruen.

Burri ka tager:
a) me kshillue e me qortue gruen;
b) b) me rrahë e me lidhë gruen e vet, kùr të mbrrîjë me i a perbuzë
fjalen e urdhnit.

§.59. Tagri i babës mbi të bijt.

Baba kà tager:

a) mbi jetë e mbl gjallnim të të bijve
b) me rrahë, me lidhë, me burgosë a edhè me vrà të birin e të bin,
kanuja s'i lypë arsye, edhè î a xên se vret vendin: "Kush vret vedin
shkon gjak hupës,
c) me nijtë të birin në rrogë sà herë të duej, per arsye, qi "Sà të jét i
ati gjàll, i biri njehet si bulg ",
mbi fitimet e të birit, të rrogës a sidà kojshin ;
d) me shitë e me blé, me dhânë e me mârrë,
e) me karmue të birin shpijet pa pjesë, kùr mos t’i rrije nen sundim e
ndigiesë; porsè, si të desë i ati, i biri vien ne trashigirn t'et.

§. 60.Detyra e babës.

a) Baba âsht me detyrë mu rrekë per të mirë të të bijve si kah ndera si
ka pasunija.
b) m'u blé armë djelmve. si të bàhen per'to:
c) mos me bâ testamende. si të ket të bijt:
d) trashigimin paraz m'u làn djelmvet

NYE I TRIDHETEKATERT.
Nana – Grueja.

§. 61. Paperlimsija e grues.

a) Burri nuk kà tager mbi jetë të gures
b) Grueja farë tagrit s'kà as inbi të bijt as në shpi,
c) Me vrà i biri t'âmen, bien në gjak me prindt e sâmës,
d) Me rrah, me plyrë a me vrà gruen e burrit dora e huej,nderen i a
kérkon burri, varren é gjakun prindja.
e) Me rrehë kunetija gruen e burrit, prindja e grues i a lypin nderen,
në mos i raftë s mbrapa i shoqi.
f) Me kenë nâna gergase (qi perzien e shpin), i biri e qet tàmen prej
shpijet pâ njesë e pà gjâ, veç se vjetin e parë do t’i apë buken e gojës
(tri barrë drithë) e tjetër s'i kà.

NYE I TRIDHETEPESËT.
Djelmt.

§.62. Detyra e perlinii i dielmvet

a) Bijt jau kan detyrë prindës bindjen e ndigiesen,
b) do të rrîjn nen sundim të t'et mje qi të desë ky,
c) smund të siellin doren më 'ta, as m'u rà ndesh fjalës,
d) per çdo pûnë do të mêrren vesht me t'anë;
e) pà lêje të t'et s'mund të shkojn kund,
f) pà zamê të t'et s'mund të blejn as s'mund të shesin gjâ, e as farë
mârrdhâmet s'mund të kenë me kend,
g) smundne me hî dorëzânë, posë per aq.. sà u bâjn armëi e brêzit,
h) s'munden me qitë fanë më rrugë të madhe edhè pse â'plakë jetôs,
i) me pretue (me mârrë pré), me viedhë a me vrà kend i biri, i ati do
të pergiegjet per arsye qi “Fitimi e rreziku i të bijve i perpiesënohet
t'et e vllazenve"
j) me vrà i biri t’anë, fisi a grîn dorërasinn ase e xjerrë vendit per
gjithë herë;
k) me i u mbushë menja ndonjênit nder dielm me u dà prej t'et, del pà
pjesë e pà gjâ.

§.63. Tagri i Parbinis ( i dialit të parë).

a) Djalit të parë i perket sundimi i shpis mbas dekës së t'et,
b) Vllau i parë do të pvetet per gjithshka mbrenda e jashta shpijet,
c) Me kênë derë Flamurtari, djalit të pare të vllaut të parë i perket
Flamuri,
d) Me kênë derë Vojvodet, djalit të parë të vllaut të parë i perket
prî,ja,
e) Me kênë Plak katundit, djalit të vllaut te pare i perket
strapleqnija.

Oroe: Sà të jét pà u dà shpija, i ungji i të bijve të vllaut të parë
nder zyre të katundit e të Flamurit, si të dahen, s'kan tager m'u perzie
nder zyre të naltpermenduna, as i ungji as të bijt e tij, pse jânë të
të bijve të vllaut të parë.

KRYE I SHTATËT.
TË DAMT.

§.64. Në Kanû të të damit pershîhen.

1.Shpija, troje e vithna. 2.Toka: a)arë b)vneshta, c)livadhe, d)xâna,
ograja, e)prozhme zabele, 3.Vada (rendi i ujit), 4.Mullîni , 5.Fitim e
të prishuna, 6.Armët, 7.Rêmet, hekurishta, almistra qésh, 8.Rraqe
shpijet shtroja e mbloja , 9. gjâja e gjallë: lopë, qé, kual, dele e
dhi, 10.Drithi e çdo bimë aret, 11.Bletët, 12. Djathi e tlyeni; 13.Vêna e
rakija, 14.Pleqt e të damit.

§.64. Shpija, troje e vithna.

1. Shpija me tokë, qi të ketë per rreth, i perket vllaut të mbramë.
2. Prroje e vithna dahen per Vllà aq pjesësh, s'â zjarmijesh të dahen
vllazent.

§.66. Toka.

1.Toka e të parve do të dahet me terkuzë per vllà.
2.Toka e bléme prej djlemve mbas dekës së prindës do të dahet per
pushkë.
3.Vllau i ndermjemët kà tager me zgjedh tokë kû të duej.
4. Ara, vneshta, livadhi, xâna ograja, prozhme e zabele do të dahen me
terkuzë per vllà, sà njani,tetri.
5. Kujnija, mali e bjeshka s'dahen,'do t'a kenë zbashkut, si per drû si
per kullosë

§.67. Vada.

Rendi i ujit do të dahet me kerçik mbas oket.

§.68. Mullîni

Mullîni, si toka, dahet per vllà.

§. 69. Fitime e të prishuna.

1.Fitimet e të prishunàt jânë të plangut: shpija i gzon e, pà u dà
shpija,.do të lahen.
2. Fitime të posaçta kanuja së veçon: "Shka të xânë të dàmt në shpi,
jet mbrendë."
3.Paja e grues nuk hîn në pleqëni të damit.

4. Dhantit, qi i mblidhen nuses në ditë të martesës, si te prindja, si
te burri, kanuja é të damit nuk i pershîn, jânë të grues.

§.70. Armët.

Armët do ti epen vllaut të parë

§.71. Rême, hekurishta, alinistra qésh.

Rêmet do të dahen per vllà. si edhé hekurishtat: spata, sheten. kosa,
kmesa, kîza, sharra, thadra, dalta, etj… ashjû edhé almistra qesh.

§.72. Rraqe shpijet.

a) Shtroja e rnbloja do të dahen per vllà:
b) vozga, govixha, fuçija, sheka, per vllà:
c) lugë, qêtha, vjedra (mielca), mtîj, turren e drûve, vegsha, vorba,
kuça, e shka të jenë ênë drûnit e dheut, i dàn e zoja e shpis per mbas
msimit të pleqve, ashtû adhè pulat.

§.73. Glâja e gjallë.

"Berret dahen per pushkë". Në të dam të berrevet, të lopvet. të qevet e
të kualvet mârrin vetun ata, qi jânë të zot me bajtë armë.

§.74. Drithi.

1. Drithi dahet per gojë". Burravet, gravet e fmivet do t’u epet buka e
gojës në ditë të të damit.
2. Fmija djalé a vajze pa e mbushë vjetin, s’kan tager në bukë të
gojës. Si të mbushin vjetin, do tu dahet pjesa e bukës si tjervet.
3. Jo veç drithi, por edhè çdo bimë tjeter e arve a e kopshtijeve, do të
dahet per gojë.

§. 75. Bletët.
1. Zgjojt e bletve do të dahen per vllà.
3. Mjalti dahet per gojë.

§. 76. Diathi e tlyeni.

Bylmeti e çdo melmesë do të dahet per gojë.

§.77. Vêna e rakija.

Vêna e rakija, me nji fjalë, glithshka hahet e pihet, do të dahen per
gojë.

§.78. Pleqt e të damit.

1.Pleqt e të damit do të ienë dy a kater, a si t'a lypë nevoia e shpis,
qi dahet.
2. Pleqt e të damit kan tager me mârrë ka nji berr per krye plakut.
3. Kpucët e pleqve të të damit do t'i apin zbashkut vllazent, qi dahen.
Oroe.

§.79.
a) Plakut të shkretë do ti epen të prishunat e drekve pà u dà shpija.
b) Vllaut të pamartuem do ti epen të prishunat e martesës pà u dà
shpija.
c) Granija s'hîjn në pjesë të të damit, posë per bukë të gojës në të
gjitha sendet, qi hahen e pihen.
d) Grazhdi sâna e kashta dahen mbas gjâjet.

§.8O. Po u mbush mendia vllazenve me u dà per të gjallët e t'et, këta
nuk kan tager me u perzie as në tokë, as në pasuni, e do të shkojë
seciIi n'at piesë, qi t’u a shênjojë i ati.

§.81. Mbas deket të t'et, kanuja e të damit nuk i veçon vllazent, por,
sà të jenë, aq pesësh do t'a dajn pasunin e t'et, si të tundshmen si
edhè të, patundshmen.

§.82. Me kênë kater vllazen, e per në qitshin Pleqt per m'u dà, token e
të parve do t'a dajn me terkuzë per vllà.

§.83. Me u dà dy vllazen më nji krah e dy tjerë me nji tjeter, token e
të parve e dajn per gjymës, token e bleme prej sish per pushkë.

§.84. Me dekë njani vllà prej dy te damve, pà lânë djalë në voter, toka,
qi i pat rà në pjesë, do të dahet trish, posë tokësh të bleme mbrapa e
pos gjâsë së gjallë të pertrîme mbasi jânë dà.

§.85. Paragrafi 83 e 84 pershîn edhè vllazen dy nanash.

§.86. Vllazent e dàm nii herë me gùr e kufi, po u perzîen persri, e mbas
do kohe u mbushet mendja me u sterdà, tokët i dajn mbas kufinit të së
dames së parë. Per në paçin blé tokë të reja e pertrî gjâ të gjalla
permbasi u perzien, do të qesin ne pûnë § 83.

§.87. Me kênë dy a mâ shum vllazen, e me dekë njani tuj lànë djalë
mbrapa, kùr të dahen, djali i vorfen dahet me t’ungjin si vllà, mêrr
pjesen e t'et.

KRYE I TETËT.
TRASHIGIMET.

NYE I TRIDHETEGJASHTËT.
Tagari I trashigimit në Kanu.

§. 99. Me mbajtë në shpi varzat e plangut të shuem, me i a bajtë
kujdesin per kah vesha e mbatha.

§.100. Me martue varzat e vorfna.

§.101. Me pritë në të pam e me i përcjellë mbas kanunit.

§.102. Me u ba drekët bisave, po diqnenë shpi të vet para a mbas
maltese.

NYE I TRIDHETETETETËT.
Vllau i shpifun.

§.103. Vlla i shpifun, mbas Kanunit, thirrej njaj, i cili len nanës me
burrë të dytë.
§.104. Vllau i shpifun s’ka tager trashigimi as perkasie në plang të
burrittë parë të nanës.

KRYE I NANDËT.
TË LANUNAT.
Testamendet

NYE I TRIDHETENANDËT.
Pecaktimi i testamendeve.

Oroe: Kanûni i Lekës nuk nief testamende, e, per në dashtë kush me lânë
gjâ prej pasunish të veta per shpirt, duhet doemos pelqimi i kushrîjve.

§.105. Percaktimi i të Lânunave (i Testamendeve).

Per te lânunat a të falmet a, si thotë gola e kombit tonë "me lânë
giâsend per shpirt" mêrret vesht me lânë gja per kish, si arë a livadh,
kopshtë a vêshtë, prozhem a zabel, rendin e ujit, a edhè lang e plang me
t'eger e të butë, do të két:
a) mendt e shndoshta në krye,
b) të jét i lirë kah e lânmja;
c) mos të jét i tutun prej kercnimit të ndokuej

d) të két tager me lânë.

NYE I KATERDHETËT.
Mëndyrë të lanunash.

§.106. Të lânunat jânë dy mëndyrësh: me barrë e pà barrë.
a) Të lânunat me barrë (me detyrë) jânë ato kùr lânësi i cakton kishës
nji detyrë, b.f. me thânë nji a dy Meshë në vjetë per shpirt të tij a të
parvet të tij, per at pasuni, qi po lên.
b) Të lânunat pà barrë jânë ato, kùr lânësi lên gjâsend per kish pà i
caktue kurrfarë detyre, e xêhet si e falun.
c) Lânësi âsht në detyrë me mbledhë kushrinin e vet e Pleqt e fisit me
dishmitarë, e, si lânësi si këta, do të vêjn gisht në leter si e lypë
kanûni.

NYE I KATERDHEPARË.
Tagri i të dalunit fare.

§.107. Gjithkush âsht i zoti i pasunis së vet, e aj, i cilli don me lânë
gjânë e vet per kishë, âsht i lirë e nuk mund t'a ndalë kush.

§.108. Baba edhè në mos pasët djelm, nuk mundet me u lânë bijave as
tokë, as plâng, as shpi.

§.109. Baba. per të gjallë të vet, kà tager me u falë bijavet të holla.
Rraqe, çakla, permbas deket të t'et s'kà tager bija me lypë të falmet e
të folmet e t'et.

NYE I KATERDHEDYTË.
Tagri i kushrinis.

§.11O. Kushrinija e të dalunit fare kanë tager me shperblye token e
gjânë e të dalunit fare, porsè çmimin e kësaj pasunije do t‘ia dorëzojn
Kishës, mbas mendes së të dalunit fare.

§.111. Me pasë lânë uhà e detyrë gjaqesh i daluni fare, do të lahen prel
pasunish të shperblyeme prej kushrîjsh, e tepricen do t’i a dorëzojn
Kishës per shpirt të të dalunit fare.

§.112. Me dekë në të papritun i daluni fare, kushrinija, kan tager mbi
giâ e pasuni të tij.

§.113. Edhè në mos lashtë gjâ me shkrim i daluni fare, kushrinila jânë
në detyrë me mendue, per shpirt të tij, po s'e mueren në kujdes ket pûnë
kushrinija, fisi e Pleqt e katundit, kùr t'a dajn pasunin e tij, u
caktojn se shka do të lânë per Kishë.

§.114. Në pasët bija të martueme i daluni fare, e per ne e shperbleshin
pasunin e tij kushrinija, në detyrë.jânë me pritë e me i perejellë mbas
kanunit.

§.115. Po pat dielm, i jati nuk mundet me bâ testamend.

§.116. Po diq i ati në të papritun, tuj lânë djalin férishte djepi,
kushrinija do t'a mârrë në kujdes pasunin e dialin mje qi të bâhet 15
vjeç.

NYE I KATERDHETRETË.
Rrogtari.

§.117. Zotnija kà urdhnesen, rrogtari ndigjesen.

§.118. Rroga lahet mbas vendimit, qi të bâhet ndermiet zotnis e
rrogtarit.

§.119. Per ndo'i fâj, qi të bâj rrogtari zotnija s'mund i a bâjë giobë
rrogen.

§.120. Po vodh a vrau kend rrogtari me bukë e me fjalë të zotnis,
rrogtari bjen në faj e ne gjak, porsè dâmi âsht i zotnis. e ky do t'a
xjerrë së keq rrogtarin.

§.121. Po ndodhi cubnija a vrasa ne katund të zotnis, do t'a largojë
rrogtarin, porse do t'a percjellë me rrogë të motmotit per arsye qi faji
kje i zotnis e jo i rrogtarit.

§.122. Po bâni ndo'i mbrapshti rrogtari a në katund të zotnis a jashta
këtij, porsè në mende të vet e pà dije të zotnis, dâmin e gioben do t'a
hjekë rrogtari, e në dashtë zotnija me e percjellë, rrogen deri n'at
ditë do t’ia apë.

§.123. Me vrà kend rrogtari në mende të vet, gjakun e çon te shpija e
vet.

§.124. Me vrà kush rrogtarin, bjen nëgjak me shpi të tij, por zotnis i
pritet mik.

§.125. Me i u mbushë mendja zotnis me e dà rrogtarin, veç pse nuk i
pelqen e pà e gletë në faj, rrogen e vietit do t’i a lajë.

§.126. Me u dyndë zotnija me plang pre një krahine në nji tjeter, po s'e
muer rrogtarin me vedi i a kà detyrë rrogen e vjetit, po s'u gjegj
rrogtari me i shkue mbrapa, i a kà rrogen deri n'at ditë.

§.127. Po i kcej rrogtarit me u dà prej rroget para vadjet, veç pse i
merzitun, zotnija do t’i apë rrogen mje m'at ditë.

§.128. Po s'heci mbas andes së zotnis rrogtari, mund t'a dajë, 'se me vû
gojë keqas mbë tê e me vû dorë nuk mundet.

§.129. Me shà keqas a me rrafé rrogtarin zotnija, e per n'u daftë ky
para vadjet, per të rrafme e per të shame do t’i ligjohet.

§.130. Brimen e qortimin e zotnis do t'i kaperdîje rrogtari.

§.131. Me rrafé rrogtarin dora e huej, ky lypë gjygj e zotnija buken e
dhûnueme.

§.132. Në themel xêhet shpija, po kje kullë, mëdheskë a ksollë, mjaft qi
të két carânin e votres e të qesë tym.

§.133. Çdo ndertesë qi të gjindet n'oborr, âsht e njitun me shpi, pse
gjindet në hije të saj, po u tye., kà globë e dy per nji.

§.134. S'i hîhet kuej në shpi, per pà i bâ zâ n'oborr.

§.135. Thirre e, s't'u pergjegj kush, a rrî e prit, a nisu në pûnë
Vande.

§.136. Po u shtyne e çile deren, shpija xêhet e thyeme edhè e pruejtun, e
cilla kà 500 grosh giobë, e rraqet e hupuna dy per nji.

§.137. Kanum thotë: kush Vi a thejë shpin kuej, per nderë të mârrun kà
500 grosh globë. Flamurit (Bajrakut). e prej sendesh të vjedhuna dy per
nji të zot't.

§.138. Vathi e gjâs kà 500 grosh giobë e dy per nji të zot't.

§.139. Vathi i blet ve kà 500 grosh giobë e dy per nji të zot't.

§.140. Çerraniku i tamblit kà 500 grosh giobë e dy per nji të zot't.

§.141. Koshari i drithit kà 500 grosh giobë e dy per nji të zot't.

§.142. Me i a thye kuej shtegun e oborrit, t'arës, të livadhit a të
kopshtit, qi i kà pàra shpije, kà 500 grosh giobë, e të zott pûnen të
ndreqme. në kullosë

§.143. Bari thirret aj«. qi 1 prîn tufës g.lâs

§.144. Bariu rrogtàr âsht në detvre me i a vû menden tufës té; mos t'i
damtoliet as mos Vi bâje dam kuej.

§.145. Po 1 bâni dam kuej barlu me gjâ, i zoti i tufés e làn e jo bariu.

§.146. Me 1 tretë ndo'l k ambë berri bariut. do t'a bâje me dije të zo'n
e tufés. e. si 1 zoti si edhè bariu do të perpiqen në hetim të tij.

§.147. Po i treti bahut ndo 1 berr pà shêj e pà dukë, i zo ti i tufés kà
tager me e cue barin deri në bé, po i u là me bé, s'i k à t*eter devuë.

§.148. Po thej qafen a u kafshue prej hishe ndo'i berr. bariu â'në det
vre me i a çue shêjin

të zot't e tjeter detyrë s'i kà.

§.149. Po i a vodh kush ndo 'i berr bariut, detyra e këtij âsht me e bâ
me dije të zon e tufës, tuj 1 a kallxue vendin e kohen se kû e kùr u
vodh , tjeter detyrë s'i kà.(I)

§.150. Po duel cub barîu vetë, gjânë e vjedhun do Vi a kthe.jë të zot't
në mëndyrë të kanunit, edhè e perejellë në pûnë të vet. Në mos e pasët
krye vietin, rroga do fi epet mie në ditë, në të cillen u gjet në faj.

§.151. Me vrà bariu cubin tuj vjedhë a tu] pretue tufen, gjakun e çon te
shpija e vet, e sà per berr a tufé të pretueme, i zoti do të
krepatohet.

§.152. Bariu âsht në detyrë me rueitë gjân, e nuk do të pshtetet në të
thurun a të pà thurun, sepse "gjâja do rojë, 'se hecë, e toka nuk luen".

§.153. "Ndera e vathit âsht në kum
bonë".

§.154. Po u muer pré, per dhûnë a pre ndo 'i marazit e faqe bariut
skjapi a dashi i kumbonës, e po s'u vràn n'at hov, 500 grosh giobë i
mirren pretarit e gjâja dy per nji

§.155. Kryeglâja âsht e të zot't, me cofé ndo 'l kâmë, dâmi âsht 1 të
zot't. Per vertetini do t'l çohet të zot't' shêj*l prej atlj, qi e kà
per gjymës.

§.156. Po u dhàn per giymës dhi a dele, pjella, këmenda e leshi dahen
per gjymës nderi n'
et zotnis e bariut.
§.157. 1 zoti s'âsht me detyrë me mendue as per krypë as per kësollë,
por bariu qi 1 mêrr per gjymës.

§.158. Po u dha viçi fêmen e u rrit në derë të bariut, si të pjellë,
pjella e parë âsht e banut, qi e rriti, e bylmeti per glymës.

§.159. Po e prishi barlu bylmetin e glâs, qi kà per iz*,, mës. det~, ré i
a k à të zot't a pjesen e bylmetit a piellen.

§.160. Glâla per g*j~,mës nepet e mirret gjithherë në vieshtë.

§.161. Lopa per p'~ rnés i sjellë të zot't 4 okë djathë e 2 ok ë ilven.

§.162. Në dhetë krenë dhi, 1 zoti mêrr 5 okë tlyen g« ,,mës ok e per k
r~e. J.,

§.163. Në dhetë î~ renë dele, 1 zoti mêrr 5 okë tlyen gjymës ok e per
kn e.

§.164. Në d"athë s1à tager 1 zoti as në të dhive, as në të deleve.

§.165. Kryeglâja âsht e të zot't, e cilla as nuk shtohet, as nuk dnohet
kurr.

§.166. Kryegjâja kurr s'cofë.

§.167. Lesht e kmenda e kryegjâs âsht e të zott.

§.168. Pjella âsht krejt e bariut, mje qi t'i.

L I B R I I K A T Ë R T



S H P I, G J A E P R O N E



KRYE I DHETËT


NYE I KATERDHETEKATERT.

“Shpija e thyeme ka 500 grosh giobë e dy per nji të zot’z”.

§.132. Në themel xêhet shpija, po kje kullë, mëdheskë a ksollë, mjaft
qi të két carânin e votres e të qesë tym.

§.133. Çdo ndertesë qi të gjindet n'oborr, âsht e njitun me shpi, pse
gjindet në hije të saj, po u tye, kà giobë e dy per nji.

§.134. S'i hîhet kuej në shpi, per pà i bâ zâ n'oborr.

§.135. Thirre e, s't'u pergjegj kush, a rrî e prit, a nisu në pûnë
t’ande.

§.136. Po u shtyne e çile deren, shpija xêhet e thyeme edhè e pruejtun, e
cilla kà 500 grosh giobë, e rraqet e hupuna dy per nji.

§.137. Kanuni thotë: kush t’i a thejë shpin kuej, per nderë të mârrun kà
500 grosh giobë. Flamurit (Bajrakut). e prej sendesh të vjedhuna dy per
nji të zot't.

§.138. Vathi e gjâs kà 500 grosh giobë e dy per nji të zot't.

§.139. Vathi i bletve kà 500 grosh giobë e dy per nji të zot't.

§.140. Çerraniku i tamblit kà 500 grosh giobë e dy per nji të zot't.

§.141. Koshari i drithit kà 500 grosh giobë e dy per nji të zot't.

§.142. Me i a thye kuej shtegun e oborrit, t'arës, të livadhit a të
kopshtit, qi i kà pàra shpije, kà 500 grosh giobë, e të zott pûnen të
ndreqme.

KRYE I NJIMBDHTËT.
GJAJA E GJALLË.
NYE I KATERDHETEPESËT.
Bariu.

“Shpija e thyeme ka 500 grosh giobë e dy per nji të zot’z”.

§.143. Bari thirret aj. qi i prîn tufës-gjâs në kullosë

§.144. Bariu rrogtàr âsht në detvre me i a vû menden tufës të mos t'i
damtohet as mos t’i bâje dam kuej.

§.145. Po i bâni dam kuej bariu me gjâ, i zoti i tufés e làn e jo bariu.

§.146. Me i tretë ndo'i kambë berri bariut. do t'a bâje me dije të zo'n e
tufés, e, si i zoti si edhè bariu do të perpiqen në hetim të tij.

§.147. Po i treti bariut ndo i berr pà shêj e pà dukë, i zoti i tufés kà
tager me e çue barin deri në bé, po i u là me bé, s'i kà tjeter detyrë.

§.148. Po thej qafen a u kafshue prej bishe ndo'i berr, bariu â'në
detyrë me i a çue shêjin të zot't e tjeter detyrë s'i kà.

§.149. Po i a vodh kush ndo 'i berr bariut, detyra e këtij âsht me e bâ
me dije të zon e tufës, tuj i a kallxue vendin e kohen se kû e kùr u
vodh, tjeter detyrë s'i kà.

§.150. Po duel cub barîu vetë, gjânë e vjedhun do t ‘i a kthejë të zot't
në mëndyrë të kanunit, edhè e perejellë në pûnë të vet. Në mos e pasët
krye vietin, rroga do fi epet mje në ditë, në të cillen u gjet në faj.

§.151. Me vrà bariu cubin tuj vjedhë a tuj pretue tufen, gjakun e çon te
shpija e vet, e sà per berr a tufé të pretueme, i zoti do të
krepatohet.

§.152. Bariu âsht në detyrë me rueitë gjân, e nuk do të pshtetet në të
thurun a të pà thurun, sepse "gjâja do rojë, 'se hecë, e toka nuk luen".

NYE I KATERDHETEGJASHTËT.
Skjapi a dashi i kumbonës ( Ogiçi ).

§.153. "Ndera e vathit âsht në kumbonë".

§.154. Po u muer pré, per dhûnë a pre ndo 'i marazit e faqe bariut
skjapi a dashi i kumbonës, e po s'u vràn n'at hov, 500 grosh giobë i
mirren pretarit e gjâja dy per nji.

NYE I KATERDHESHTATËT.
Gjaja per gjymës.

§.155. Kryegjâja âsht e të zot't, me cofé ndo 'i kâmë, dâmi âsht i të
zot't. Per vertetini do t'l çohet të zot't' shêji prej atij, qi e kà per
gjymës.

§.156. Po u dhàn per giymës dhi a dele, pjella, këmenda e leshi dahen
per gjymës ndermjet zotnis e bariut.

§.157. I zoti s'âsht me detyrë me mendue as per krypë as per kësollë,
por bariu qi i mêrr per gjymës.

§.158. Po u dha viçi fêmen e u rrit në derë të bariut, si të pjellë,
pjella e parë âsht e bariut, qi e rriti, e bylmeti per glymës.

§.159. Po e prishi barlu bylmetin e glâs, qi kà per gjymës. detyrë i a
kà të zot't a pjesen e bylmetit a piellen.

§.160. Gjâja per gjymës nepet e mirret gjithherë në vieshtë.

§.161. Lopa per për gjymës i sjellë të zot't 4 okë djathë e 2 okë tlyen.

§.162. Në dhetë krenë dhi, i zoti mêrr 5 okë tlyen gjymës oke per
krye.

§.163. Në dhetë krenë dele, i zoti mêrr 5 okë tlyen gjymës oke per
krye.

§.164. Në djathë s’kà tager i zoti as në të dhive, as në të deleve.

NYE I KATERDHETETETËT.
Kryegjaja.

§.165. Kryegjâja âsht e të zot't, e cilla as nuk shtohet, as nuk dnohet
kurr.

§.166. Kryegjâja kurr s'cofë.

§.167. Lesht e kmenda e kryegjâs âsht e të zott.

§.168. Pjella âsht krejt e bariut, mje qi t'i rritje në derë kryegjâja.

§.169. Bylmeti dahet si të bâhet ndermjet tyne. Vende vende bylmeti
nuk nepet aspak.

§.170. Po u damtue ndo'i kambë berri, dami âsht i bariut, e do t'a
pertrîjë per me e mbushë numrin.

NYE I KATERDHETENANDËT.
Gjaja me pergjegje.

§.171. "Gjâja me pergjegje nuk mirret".

§.172. Po more gjân per giymës, detyra e pergjegjes nuk të lidhë, dami
âsht i të zot't.

§.173. Po u shkaktue dami prej pàkujdesit të bariut, dami âsht i tij e
giânë e damtueme do t'a pertrijë.

NYE I PESËDHETËT.
Dosa per gjymës.

§.174. Po u muer derku fêmen per gjymës e porsà t'a daje dosa, edhè e
rriti aj, qi e mure, pjellen e saj do t'a dajë per gjymës me të zo'n.

§.175. Dosa i jet bariut, qi e rriti, per të cillen do t'i apë zot't nji
derk mâ teper.

§.176. Po s'u mbarrs dosa n'at vjetë, bariu nuk mund t'a shes as s'mund
t'a presë, por do t'a lâjë qi të pjellë nji herë.

§.177. Po u kervis dosa e puell e i shkuen dam dirqt pà i dà e âma, do
t'a ruej bariu mje qi të mbarrset e të pjellë së dyti, e dirqt dahen si
në 174.

§.178. Dirqt dahen 'si t’i dajë e âma e jo para.

§.179. Po u dha per gjymës dosa e rritun, pjella dahet per gjymës, e
dosa i kthehet të zot't, per të cillen do t'i lêhet bariut nji derk mâ
teper.

NYE I PESËDHETEPARË.
Steli i qênit.

§.180. Qêni i hekurave kà stelin e vet.

§.181. Steli âsht tbâna e rojsit të shpis e të vathit.

§.182. Po vrau kush qênin në stel të vet, i kà 500 grosh të zot't të
qênit.

§.183. Qêni i hekurave lshohet mbas darkësh të mdhaja, e rrin zgjidhë
mje qi të dalë drita.

§.184. Të shkrepunit dielli, qêni i hekurave do të gjindet në stel me
hekura në qafé.

§.185. Po t’u turr qêni n'udhë të madhe, si të dalë drita, e nuk mund i
pshtove pà e vrà, edhè e vrave, peng e plak nuk mund të lypë i zoti i
qênit, per arsye qi "Udha e madhe nuk làn gjâ".

§.186. Po t'u turr qêni në çdo kohë të ditës, i drodhe pushken edhè e
vrave, tuj i rà a ballit a krahnorit, qêni shkon hupës.

§.187. Qêni në dam vritet, por at botë veç kùr të gjindet me "mish në
gojë" b.f. tuj të bâ dam ndo 'i kambë berri në tufé.

§.188. Qênit në mal, tuj shkue mbas tufés së vet, s'i pritet gjygji: po e
vrave, làn qênin.

§.189. Prifti nuk mundet me mbajtë qên hekurash te Qela (Kisha), per
arsye qi Prifti do të gjindet gati natë e ditë per çdo nevojë të
popullit.

NYE I PESËDHEDYTË.
Kau më hu.

§.190. Po desht me mbajtë qên hekurash Prifti, as natë as ditë nuk mund
t'a lirojé prej hekurash.

§.191. Kau më hù po e dimnoi bulku, kà nji barrë drithë, po e dimnoi i
zoti kà nji barrë e gjymës,.

§.192. Po u vodh kau më hù, bulku e i zoti i kaut do të rreken në hetim
të tij.

§.193. Kapucarin do t'a lajn zbashkut, sà niani tjetri.

§.194. Po i vojt mendja të zot't, se bulku i a kà damtue kàn, ky do t’i
lahet me bé.

§.195. Po e kaptoi kan bisha a e xû' giarpni në mal e bulku e gjet
cofêt, do t’a çojë të zot't Ikuren a ndo'i shêj tjeter.

§.196. Po hupi kau pa shej e pà dukë, bulku do t’i ligjohet të zot't me
bé, se nuk kà gisht në dam të kaut.

§.197. Po s'e ngau kan bulku, aj pasët e grazhdofët, porse të zot't i a
ka hunin

§.198. Bulku do t’i çoië të zot't bimen te dera.

NYE I PESEDHETETRETË.
Bleta.

§.199. "Vathi i bletës i thyern kà 500 grosh giobë e dy per nji të
zot't."

§.200. Vathi i bletve, kah Kanûja, i parazohet shpis së thyeme, vathit
të gjâs, kosharit të drithit e çarranikut të tamblit.

§.201. Kush të viedhë nji zgjue bletet në vathë, vathi xêhet i thyern,
prà kà 500 grosh giobë, e të zot't dy zgjoj per nji.

§.202. Po i rà mohit, bén e kà me 12 poronikë, 6 të niehun e 6 të
paniehun.

§.203. Zgjoni i bletës me miza mbrendë, mbas çmimit të Kanûs, bân 50
grosh.

§.204. Oka e mjaltit bân 5 grosh, oka e dyllit 5 grosh.

§.205. Bleta e hikun, qi xên vend në pêmë a gardh të huej, âsht e të
zot't, qi i vêhet permbrapa, e i zoti i pêmës a i gardhit nuk mund t’i a
ndalë.

§. 206. Bleta e hikun prej vathit të vet, po zû' vend në pêmë a gardh të
huej pà e mârrë mbrapa kush, i zoti i pêniës e i gardhit ka tager mos
me i a dhânë kuej e me e ndalë per vedi.

§.207. Bleta, qi Ishoin, do të mirret mbrapa kambë me kaimbë e do të
ndiqet mje qi të zatesë kund, e, kûdo qi të ndalet, e mbiedhë i zoti.

§.208. Po Ishoi bIeta edhè shkoi me zatetë kund pà e mârrë mbrapa kush,
ajo qi t'a gjêjë mâ i pari, e mbledhë per vedi.

§.209. Po u çue kush atie vonë, edhè i duel zot bletës së hikun, pà e
pasë màrrë mbrapa, kanûja nuk i a gjegjë vajin e bé per bletë nuk i epet
kuej, per arsye qi nuk mundet kush me thânë se kjo bletë âsht e êmja,
po s'e pat marrë mbrapa kambë me kamdë kùr i hiku, 'se "bletë kjo, bletë
ajo".

§.210. Bleten e gjetun nder kopshtîje të hueja a në rrethînë të shpis së
huej nuk mund t'a mbledhë kush, âsht e atij, në kopslitë a rrethînë të
të cillit u gjet.

§.211. Bleta e gjetun në mal a nder prozhme të hueja, po kje larg
shpijash, âsht e atij, qi e gjet.

§.212. Bleta e gjetun nder shpella té shkambîjve të vendit të huej, po
kje larg shpijash, âsht e atij, qi e gjet. per ndryshej âsht e atij në
rrethînë të të cilit u gjet.

KRYE I DYMBDHTËT.
PRONET.
NYE I PESËDHETEKATERT.
Caktimi i pronvet.

§.213. Shkaf â'shpi, qi qet tym, do të két pronet e veta.

§.214. Plangu i shpis kà oborr e kopshtë, kà vêshtë e arë, kà livadh e
xâna, kà udhë e shteg, kà kufij si në mal, si në vrrî, si në fushë.

§.215. Të gjItha tymet kart pjesë në kujri.

§.216. Ara, vêshta, kopshti e livadhi,
xâna, prozhme e zabele, jânë të dame me kufij.

§.217. Kujrija, mali e bjeshka jânë të perbashkta si per te ngulun të
tbanave, si per landë e almiste, si edhè per drû.

§.218. Shpijat plangçore munden me pasë mâ se nji per tekë (thuper), qi u
kan mbetë trashigim prej të dalunve faret.

§.219. Aj, qi të shkojë me ngûlë vathë a tbânë në bjeshkë, me truell,
kopshtë a ndo'i copë arë, po desht me i çilë i çilë e jesin të tijat, e
nuk mundet kush as me e ndalë e as me e xjerrë prej atij vendi.

§.220. Mrizat a lisat, qi lên kush per me mrizue gjân, nuk mund t’i a
presë kush, pse jânë t'atij, qi nguli mâ i pari n'at vend.

§.221. Me u dyndë nji shpi e me u zhgulë fare prej katundit të vet, po
s'e shiti trollin e token, ashtû do t’i rrîje e nuk kà tager kush me
ngulë mbë 'to.

§.222. Po shiti token me lang e me plang, vendi i tbânës âsht i tij, e
mje qi të qindrojë shpija e tij, nuk mund t'i pushtojë kush.

§.223. Se e cilla shpi e katundit në Flamur kà tager me shtî në pûnë aq
tokë në kujri sa' të pershîje rreth e rreth me gùr të hjedhun me dorë të
majtë.

§.224. Aty, kû të fillojë me mifé do Vulet kambkryq, do të mârrë nji
paperdhok në dorë të majtë, edhè e hjedhë në kater ânë kryq e rreth vedi
aj vend âsht i tij. Heret kan pas doke me hjedhë latushen (spaten).

§.225. Token e çilne nji herë a per kopshtë, a per arë, a per tbâanë,
edhè ne e lashtë djerr i zoti per qinda vjeç, tjeterkush i katundit as i
flamurit nuk mund të hîjë me e pûnue. Djalë mbas djalit jet e tija. qi e
pat çilë i pari. (Malcija e Lezlies).

§.226. Aj, qi mos t’i biej mbrapa tbânës së vet per 10 vjet. mbas 10
vietësh i del dore e i jet
aij, qi t'a xâjë i pari. (Oroshi)

NYE I PESËDHETEPESËT.
Me ba vlla kënd në katund.

§.227. Me bâ vllà kend në katund, don me thânë me pelqye nji shpi të
flamurit të huej, qi të mundet me ardhë e me ngulë në katudn të flamurit
tjeter.

§.228. Si t'a bâjë vllà at shpi katundi, kushdo i këtij katundi mundet
me i a shitë token, porse nder kater kufijt.

§.229. Në bjeshkë, në vrrî e në kujri, si të katundit si të flamurit gjâ
s'i shitet e pjesë zotni mi nuk mundet me pasë kurr, sâ per kullosë e
per drû e almiste i nepet lirija e perdorimit per nderë.

§.230. Zyrevet të perbash k ta të katundit do Vu pergjegjet.

§.231. Mort e darsem. peng e giobë e uhàn e miellit e kà uhazisht me
katund. Do t'apë giobë, ashtû edhè ne pjesë të giobës ka tager.

NYE I PESËDHETEGJASHTËT.
Kujrija.
“kujrija shkon për tym”

§.232. Kuirija âsht vendi, qi e kà perbashknisht nji katund a nji flamur
per kullosë, per landë, per drû, per gjojë e per tjera nevojë.

§.233. Kujrija nuk dahet, por, sà shpi a tyme të jenë në katund, kan
tager në kujri të katundit, e sà tyme të jenë në flamur, kan tager në
kuiri të Flamurit.

§.234. Visarin e kujris s'mund e shesë nji pà tjerë, dâmi e fitimi âsht i
të gjitha tymeve të katundit a të flamurit.

§.235. As arë, as vèshtë. as kopshtë s'mund të çilë kush në kujri. pà u
pushue pûna prej gjith katundit a prej tlamurit.

§.236. Kush vên ndo'i pême në kujri, aj, qi e vuni, kà tager mbi landë
të sajë e mund t'a presë kur t’i mbushet mendja, porse tjeterkush nuk
mund t'i a ngulë spaten.

§.237. Pêma e landa e vûme në kujri, âsht e atij, qi e kà vû, porse
kokrrat i han kush të mundet pà muejtë me i ndalë aj qi e kà vû.

KRYE I TREMBDHTËT.
KUFINI.
NYE I PESËDHETESHTATËT.
Kufijt e tokës nuk luhen.

§.238. Kufini perbâhet prej gurësh të mdhaj e picigiatë edhè ngulen sà
nen, aq mbi dhé. Per kufi mund të sherbejë edhèe ndo'i landë e montueme.

"Guri i kufinit kàa dishitarë mbrapa".

§.239. Guri i kufinit kà per rreth dishmitarë. Këta jânë a gjashtë a
dymbdhetë paperdhokë (gurë të vogjel), të cillt vorrohen nen dhé rreth e
rreth prit të kufinit.

§.240. Në të ngulun të kufijve, posë shpijave nder fjalë, duhet të jenë
edhè pleqt e katundit, pleqt e flamurit e saà mâ shum prej të rish e
fmish e edhè prej katundesh të rrethit, qi të mbahet në mend kufini.

§.241. Se e cilla tokë. po kje arë a livadh, kopshtë a vêshtë, prozhem a
zabel, xânë a ograjé, a rrethi i shpis, katundi me katund a Flamuri me
Flamur e shpija me shpi, kan të damet me kufi.

§.242. "Kufini i ngulun nji herë, nuk luhet mâ".

§.243. Eshtent e vorrit e guri i kufinit faqe Kanunit jânë paraz. Me
lueit kufinin âsht nji si me lueit me eshtent e të dekunve.

§.244. Aj, qi të hîjë me dà kufij, a me drejtue ndo'i kufi të harrue, do
t'a mârrë në shpirt, do të ngarkojë në cup të krahit nji gùr e nii bûcë
dheu, e do t’u prije dy shpijave a dy katundeve, a dy Flamurve, tuj
ngulë kufinin e ri a tui kallxue shêjet e kufijve të vjeter.

§.245. Me gùr e dhé në cup të krahit, plaku, qi prîn në të dàm të
kufîjve të vieter, do të perbehet para se të niset.

§.246. Mëndyrët e bés mbas Kanunit jânë njekëto:
1) Per ket gùr e dhé (ase per ket peshë), me të cillat e ngarkova vedin,
per shka kam pasë ndie prej sa parësh, vêset e kufijve jâné kênë
sikurse do të ju diftoj tash, e më sà m'à mêrr mendja e shpirti, s'do
t’i randohem kurrnjanes lagje".
2) Ter ket peshë, këtû e këtû kan kênë kufijt e hershem e këtûu po i
nguli edhè un. bajsha n'at jetë, në kjofsha tuj iu rrêjtë."
3) Ter ket peshë, e cilla m'u randoftë n'at jetë, njekëtû jânë kênë
shêjet e vjetra të kufijve, si më kà pasë kallxue tatgjyshi, kùr ishe
carnerdhok e bari dhizësh me 'tê. Aj e kà pasë mârrë n'at jetë, se
kufijt jânë këtû e këtû, e per mbas fjalës së tij edhè un po e mârr në
shpirt."
4) "Mu randofèt në ket e n'at jetë kjo peshë, mos shkosha me shpirt kah
kufijt e vjetër."

§.247. Si t'a mârrsh me peshë (si t'a mârrsh gurin e kufinit në krah),
s'kà burrë, qi mund t'a luej.

§.248. Po i u dha plakut guri e plisi, i vûni në krah e u vû per me
diftue kufijt, nuk mund të dalë kush me e ndalë, por i thohet: Prîj prà,
e mos pûnojsh me të drejtë, kjo peshë tu randofèt n'at jetë!

§.249. Si t'a ngulë kufinin plaku, do të mbajë doren mbi 'tê edhè thotë
ai qi e luejtët ket gùr, atij i u randofèt n'at jetë"

§.250. Kush t'a luel kufinin me qellim qi me ngatrrue a shpin me shpi. a
katundin me katund, a Flamurin me Flamur, i shtym prej së folmesh e së
falmesh. po u hetue, posë giobes e faqes së zezë, atij i randohen edhé
damet, qi do të shkaktohen prej këtij ngatrrimit.

§.251. Po u bâ ndo'i vrasë mbas ngatrrimit të kufinit të luejtun.
Ngatrresi do të lajë per giobë 100 desh e i kà, e grîhet katundisht.

NYE I PESËDHETETETËT.
“Kufini nuk ban lak.”

§.252. Per me shporrë çdo pamarrveshtje, kufini s'do të lakojë e s'do të
shkojë dredha-dredha, por do të çajë drejt.

NYE I PESËDHENANDËT.
“Kufini i fituem me gjak.”

§.253. Me u shty kush mbrenda kufinit të huej pà diejtë se âsht vendi i
huej, e kush s'i shkoi te dera as s'i bâni zâ, per me i thânë se kà
kalue ne e huejen, edhè në pasët bâ ndo'i dam në landë a në shkado diten
e pengut, s'i vêhet me là gjâ per dame të bâme, veç se del vendit,
mbasi duel i huej

§.254. Po u kapen per kufij vllazen, a kushrîj, a fisi me fis, a katundi
me katund, njiqind me u vrà, veçse fiken, se kufijt nuk luhen. Pengjet e
Pleqt do t’i shgatrrojn.

§.255. Me ndollë vrasa mund në kohë të të damit të kuffjve, a me qillue
vrasa nder bari në mal, tui u shty nder vedi per kahë kufiit e kullosës
në mal a në bieshkë, atbotë kputet çdo pleqni per kah vendi i kufinit.
"Aj mé lypi pashtrakun, un i a ktheva hekurin e çarkun". Aty kû t’u
ngulen muranat, jet vendi i kufinit.

§.256. Gurët e muranave lesin per kufij per gjithmonë.

§.257. Me qillue se vriten dy vetë flakë per tlakë e bukur larg prej
shoqi shoqit, kufini i njanës lagje jet ke murana e njanit. e i tjetres
ke murana e tjetrit.

§.258. Vendi. qi âsht nderrnjet dy muranave, jet i të dyja lagjeve.

§.259. Me ndollë se i vrami nuk rrxohet prej pushket, e i ep zêmer vedit
e shtyhet, kû tuj u çue, kû tuj u rrxue rrshanas kah kufini i huej,
sado kthellët me hî, aty kû të rrxohet, e i lodhun prej varret, des, i
varret murana, ajo muranë jet per kufi, edhepse në vend të huej.

§.260. Vendi i jet atij katundi e Flamuri, të cillvet u perkitte i
vrami, qi u shty, e s'kà burrë, qi guxon me luejt muranen, qi mbet per
kufi, pse u muer me gjak e me rradake të lamun.

§.261. Ky tager âsht vetem kùr të vriten per kufij e jo per çdo vrasë.

NYE I GJASHTËDHETËT.
Kufini i fituem me “Gurapesh” a me rrasë të ngarkueme.

(Heret heret, kùr skà kênë pushka ndoshta, në të dàm të kufive qitej në
pûnë gurapeshi per kufije t'aferta, e per të lartat bâhej gadi nji rrasë
a gùr sà bindi me nji "kush i del!" d.m.th. me u ngarkue me tê.).

§.262. Dy flamuret e ngatrrueme do të gjêjshin ka nji burrë të fuqishem e
të dàmt e kufive do t’u lêhej atyne.

§.263. Me guraesh: Aj, qi mbrrijte me hjedhë gurin kah vendi i huej mâ
larg, aj vênd i jitte flamurit të tij. Mâ çiltas: po e ferfllova gurin
un mâ larg, t'a mirrshe at vend ty, po e ferfllove ti, m'a mirrshe
vendin.

§.264. Me rrasë a gurë të madh në shpinë: tuj ngarkue rrasen a gurin,
shtyheshin rnje qi jitshin nen tê. Aj, qi shtyhej mâ larg, vendi i
kufinit të flamurit të tij do t’jitte aty. (Si i Nen nderfandori në
Fusha të Lugjeve në Mal Shêjt të bjeshkve t'Oroshit.)

NYE I GJASHTËDHETEPARË.
Kufini i ngulun me “spatë”.

§.265. Po më ngushtoi nevoja me xjerrë ndo'i landë a prej se s'kâm
bjeshkë, ase nuk mund të gjêjë aso lande, qi më lypet, rroki latushen
(spaten) e hîj në bjeshkë të huej. Mbas krizmes së spatës, vînë rojtarët
e bjeshkës edhè më gjêjn tuj trupue arrnej të perhjedhun.

§.266. Po u shterngue me të shpejt darnçori, e i punoi fuqija e krahve,
edhè i dha spatës tuj e ngulun rnje më tû në trup t'arrnênit, e po
s'mund e xueren rojtarët e bjeshkës, kufini i flamurit të këtij, qi e
nguli spaten, jitte aty. (Si i kà pasë ndollë Gjokë Buçës s'Kaçinarit me
Kushnê.)

Oroe: Kufijt e fituem me gjak, me gurapesh e me të ngulun të spatës, do
të njehen nder kanune Vigâjsh, per arsye qi per të fituem të tyen kà
pûnue fuqija per të shporrë marren e korin. Do të kuptohen edhè mâ
kjartas, kùr të fillojm me îmtue doket e Maleve t'ona.

NYE I GJASHTËDHETEDYTË.
Udha e katundit.
“Udhët janë drejt e tokës”

§.267. "Udha e shtegu nderrnjet dy megjeve lypë pashin e vet".
a) Udha e lagjeve të katundit do tjét e gjânë tetë pllâmbë, kater
pllâmbë niani, kater tjetri.
b) Per të ngulun të gardhit nderrnjet dy arnajve, do të lêhen tetë
pllambë: sà njâni sà tjetri.
c) Po s'kje udhë katundi, por udha e dy kufijarve, këta, në laçin rrugë
nderrnjet, do të lânë ka nji pllambë per shoq, ashtû qi kufini të jesë
në mjedis, po s'lân rrugë, gardhin do t'a thurrin zbashkut.
d) Po u rrethue vendi me ledh, aq larg kufinit të huei do të fillohet,
sà âsht trashsija e ledhit.
e) N'u ndertoftë shpija, do të ndertohet larg kufinit të huej sà xên
vend streha.
f) N'u çilët pusi, do të çilet aq larg, sà mos t'a thithë ujët e pusit
të kufijarit, ase sà âsht e gjânë gryka. "Ujët âsht gjaku i tokës."
g) Po u vû ullîni a fiku a çdo landë e dobishme, do të vêhet pêsë kambë
larg kufinit të huej, po su bajtë, do'vû dhetë kambë larg kufinit.
h) Po bîni landa mbrenda kufinit, porsè teper afer kufinit të tjetrit,
po s'e shkmesi i zoti, kufijari kà tager me e shkmesë e me largue damin:
"Jezullin e huej shkmese, mje kû të mrrîje kmesa".
i) Po desht kush me vû ndo 'i landë çfaretdo, dhetë kambë do t'a
largojë prei kufinit të huej.
j) Landa a péma, qi i bân dam arës së huej me hije, a do t'a zhgulë i
zoti, a do t'i a lajë darnin e pervjeçem të zot't t'arës (Malësija e
Lezhës).
k) Kush t’i presë kuei a lande a pémé rreth shpijet, veç prej mnijet,
500 grosh do t’i lajë të zot't të landës a të pêmës së preme.

NYE I GJASHTËDHETETRETË.
Udha e madhe.

§.268. Udha e madhe do t'jét e gjânë aq, sà mund të kalojë kali me barrë
e qét me zgiedhë.

§.269. Udha ndjekë dellin, e s'ndalet as mund pritet.

§.270. E mira e perbashkët i paravêhet dâmit të veçanët.

§.271. Pûna e largon udhen e madhe, porsè s'mund e qesë nujë, kû mbytet
bagtija, as në shkallë (shkamb), kû then qafen bagtija".

§.272. Po e largove udhen e katundit prej vendit t'and, nuk do t'a
terthorzoish shum, edhè mundim e së ndreqmes do t'a hjekish vetë.

§.273. Po e ndreqe keq, në të gjet dami ty, e paç per vedi, po e gjet
dami tjetrin, ty të zhgarkohet, e do t'epsh arsye permbas damit.

§.274. "Udha e Flamurit do të jét e gjânë aq, sà âsht e gjatë shtîja e
Flamurit".

NYE I GJASHTËDHETEKATERT.
Udha e verbët.

§.275. Shtegu a kapercyelli a, mbas kanunit, udha e verbët, po kje në
kater kufij t’ue, ndryje e token pûnoje.

§.276. Po kje shtegu i kênë gjthherë, kû kan kalue kambsorët (shokët e
katundit), porsè tuj t'a shkaktue dâmin nder amaj. kopshtîje, nder
vêshta e nder pêmajë, ne e mbyllsh. do të çilish nji tjeter., por jo
teper në të rrethuern.

§.277. Po kie shtegu i lshuern per nderë e me fjalë, e të del dhûnë, ké
tager me e ndry, e, me i lshue fjalë katundit të mos të bije mâ aty
pari.

§.278. Po kje shtegu kû kan kalue shokë, krushq me nuse e percjellsa me
të dekun, a kah Kisha a kah vorret, e kênë aty rnotit, nuk mund e
ndrysh.

§.279. Per të luejtun të çdo shtegut duhet, dàemos, pelqîmi i katundit.

NYE I GJASHTËDHETEPESËT.
Pashtraku.

§.280.’’Pashtrakun epe vetë, perndryshe t’a marrin edhe me perdhuni’’.

§.282. Po u xû nji tufé e hueja në mal a në vrrî të flamurit tjeter, i
zoti i tufës do të lajë pashtrakun.

§.283. Dâmi i pashtrakut do të lahet me krye berri.

§.284. "Kumbona e ogiçit nuk mund, të mirret pashtrak, âsht ndera e
tufés.

§.285. I zoti i mallit nuk kà tager me prekë tufen e as me mârrë me dorë
të vet berrin, dora e të zott të tufés do t'i a apë vetë berrin per
dâm.

§.286. I zoti i malit nuk kà tager me zgiedhë berrin, por do të mârrë at
berr, qi t’i apë dora e bariut.

§.287. Njiqind herë në ditë në hîfët tufa e huej në mal të huej, aq
berre do të lajë i zoti i tufës.

§.288. Po s'u gjegj bariu me là pashtrakun, e u çue i zoti i malit me
disà shokë edhè i rà pré tufës në mal të vet, atbotë si katundi, si
flamuri perkrahen pretarit, e lypin arsye prej të zot't të tufës.
Katundi e flamuri i bariut a do t'a ngushtojn me là pashtrakun, a do të
hjekin dore prej si.

L I B R I I P E S Ë T




P U N A



NYE I KATERDHETEGJASHTËT.

“Puna len shtegun”.

§.289. Puna e largon udhen e madhe, porsé s'mùnd e qesë nd'ujë, kû
mbytet bagtija, në shkallë (shkamb), kû then qafen bagtija" (Shif Nye
LXIII, "Udha e madhe" 271.)

§.290. Po tê kaloi mun neper vend t'and udha e madhe e t’u mbush mendja
me e çilë at vend, udhen mùnd t'a largojsh, porsé nuk mùnd e qesish
neper prroje e rmore a buzë ujnash, as me e njitë shkrepave e
shkambijve.

§.291. "Puna e luen shtegun". Po t’u rnbush mendja me punue at tokë,
neper të cillen âsht shtegu i katundit, punoje, porsé shtegut do t'i
gjêjsh vend.

§.292. Kanûja s'don qi t’i bahet kuej dâm toka, e prandej thotë sè
"Shaterkazi e luen udhen", porsé udha e shtegu do të perligien me nii
vend tjeter.

NYE I KATERDHETESHTATËT.
Bulbu.

§.293. Bulg thirret njaj, i cilli hinë me punue token e njaj zotnije.

§.294. Zotnija do të kujdeset me ndertue nii ksollë, §.mdheskë a kullë
per bulg e per shpiarët e ti).

§.295. Per qe, si të baj me zotnin.

§.296. Po pat qet e vet bulgu, punon, token e sà, per hu, si të vendohet
me të zo'n e tokës.

§.297. Po s'pat qet e vet bulgu, nuk mùnd t'i mârrë njeti, por tê
zotnija i tokës.

§.298. Almiset, hekurishtat e të prefunt e tyne, jânë në shpinë të
bulgut.

§.299. Me dà e me reshtë ujët e vis, e me jau vû menden dasave, detyra e
bulgut âsht.

§.300. Po theu ujët e vis në rend të huej e në mende të vet bulgu, dâmin
e làn bulgu.

§.301. Me i çilë qerme (hendiqe) tokës, detyra âsht e zotnis e jo e
bulgut.

§.302. Të thurmen e tokvet e kà bulgu e jo zotnij a.

§.303. Lavrimin e tokvet, të mjellmen, të mifinen, t'ujtmen, të korrunt,
të çveshunt i kà bulgu e jo zotnija.

§.304. Gjithshka të mbjellë bulgu në tokë të zotnis (çdo bîmë), do t'a
dajë me zotnin mbas vendimit, qi të ken bâ.

§.305. pêmë (fiq, arra, shega, molla dardha e këso tjerash) bulgu i
shkundë e i mbledhë e i dàn pergjymës me zotnin.

§.306. Bulgu kà tager me çilë nji copë kopshtë në tokë të zotnis e këtê
per vedi, sà per lakna, qepë, hudra e per perime tjera.

§.307. Në vêftë edhè duhàn n'at kopshtë, e kà per vedi.

§.308. Në vêftë bulgu a duhàn a kertolla jashta kopshtit të caktuem, i
kà pergjymës me zotnin.

§.309. Ne e pasët bulgu gjân e zotnis pergjymës, kashta i rrîn bulgut e
me pleh do të plehnohen tokët. Mundin e pûntoris e hjekë bulgu.

§.310. Në pasët livadhe të njituna me tokë të bukës, bulgu i kositë e
sânen e dàn pergjymés me zotnin; porsé të thurmen e t’ujtmen i kà bulgu.

§.311. Kullosen e livadhevet e ndalë bulgu, qi i ruejti, i thurri, i
ujti e i kositi e zotnija nuk mùnd t’i a apë tjeterkuej, porsé edhè
gjaja e zotnis do të kullosë nder'to.

§.312. Sanen e livadhevet bulgu e vên mullàr, porsé të bajtmen e kà
zotnija.

§.313. Të korrmen, të qiruemen e të shimen e misrit e kà bulgu, perposë
ne e mbledhët zotnija nder koteca rrûm a kallzë edhè e grumbullon
n'oborr të vet; atbotë bulgu i a bàn e per të qiruemen mendon zotnija.

§.314. Per t'ujtun të perimevet të kopshtit, bulgu mèrr ujët në rend të
tokve të zotnis.

NYE I KATERDHETETETËT.
Farkatari.

§.315. Farkës (si edhè Kishës, mullînit e perbûjtores) s'i pritet kush
mik".

§.316. Farka e kà me rend, si edhè mullîni".

§.317. Farketari do të farkojë me at rend, qi i bjen kush hekurishtat.

§.318. Farketari nuk do të shikjojë dashamirisin, as nuk do të veçojë të
pasmin prej të papasmit, të largtin prej të ngiatit. Detyra etij âsht
me i a vû menden rendit.

§.319. Mundi i farketarit lahet koshiq per pendë të dheut.

§.320. Farketari âsht në detyrë me farkue, porsé hekurin do t'i a bijë
sè i cilli per vedi.

§.321. Rrshiqi, frysi, kullma e tjera vegla jânë të farketarit. Eshken
do t’i a bijn të zotët e hekuravet.

§.322. Detyra e farketarit âsht me mabathë e me prefë hekurishtat
rrokull vjetit.

§.323. Të zotët e hekurishtavet kàn diten e vet të caktueme kà nji herë
në vjetë; e në két rend të farkimit i a kàn detyrë farketarit buken e
ditës e pûntorin. Rrokull vjetit s'i kanë detyrë.

§.324. Farketari âsht i lidhun me farkue per nji vjetë e nuk mùnd të
kthejë kend.

§.325. Po shtoi gjâ prej hekurit të vet farketari, të zotët e
hekurishtavet do t'i lajn të hollat per hekur, qi kà prish perta.

§.326. Per farkim të vargojve, të kurthave, të hekuravet të qênit e të
hekurîshtave tjera, qi nuk hijn në bulki, po desht kush me i farkue,
mundin e farketarit do t'a lajé posaçe.

§.327. Rrogen e farkimit s'âsht në detyrë kush me i a çue farketarit tê
dera: do të dalë vetë me e mbledhë.

§.328. Farketarin me shpi të tij nuk i kapë detyra e ushtris.

§.329. Detyra e farketarit âsht me farkue kà nji spatë krye dhetë vetësh
të katundit të vet, qi dalin n'ushtri.

§.330. Farketari, me giithë të shpis së tii prej kurrnji zyres së
katundit nuk âsht i jashtûem.

NYE I KATERDHETENANDËT.
Mullini.

§.331. "Mullîsi e perbûjsi do të flêjn në njânin brryll".

§.332. Mullîsl do të rrîjë gadi nâtë e ditë sà per rojë të barrve, sà
per të bluem, sà edhè mos t'u hupë giâ barrtorve.

§.333. Gjithshka t’u dorëzoin mullîsve barrtorët, do t'a mârrin me
pergjegj*e.

§.334. Po hupi gjâ, dâmi âsht i mullîsit e jo i barrtorit, aq sà u hupi
mullîsi, do fu lajë.

§.335. "Mullîni e farka e Un me rend."

§.336. Me at rend, qi të vîjn barrtorët, mullîsi âsht në detyrë m'u blue
barrët, pà pasë para sysh mik e dashamirë.

§.337. Mullini i lshuem katundisht ditët e rendit i kà të caktueme.

§.338. Po e pat të zon mullîni, blîmi shkon si të vîjn barrtorët,
gjlthnji si tê farka, tê kroni e tê trapi. Të gjitha këto ndjekin rendin
e t'ardhunit.

§.339. Po pate rendin e blîmit té caktuem, nji ditë a gjymës, shkove me
blue edhè e gjete xânë, tager ké me ndalë gurin e me i a kputun blîmin,
me i a hjekë millët e drithët e me blue vetë.

§.340. Nuk pate rendin e blîmit të caktuem, shkove në mullî edhè gjete
njiqind barrtorë, do të rrîsh me pritë, a shko në mullî tjeter.

NYE I SHTATËDHETËT.
Vija e Mullinit.

§.341. Vija e muffinit, po kje e bleme me plang, nuk mùnd t'a ulë kush,
s'mùnd t'a luej e s'mùnd t'a thajë kush.

§.342. Kjo vi, po kje e bleme me âmë e me plang, thirret plangçore, prà,
edhè në thafét ara, gurët nuk mùnd t'i thajë kush.

§.343. Po kje nji vi, si e mullîjve si e arrnajave, e me ujët e kësaj
vije ujten arnâjet e bluejn mullîjt, gurët e mullînit do tjesin në të
thàtë e bîmët do të ujten per arrsye qi "Po s'pate shka me korrë, slé as
shka bluen."

§.344. Sà per brîmë të mullîjsve, pse u thajn gurët e mullijve, qi ata
kàn veçanerisht, kanûja nuk u a gjegjë vajin edhè i thotë sè "Per dugâj e
per mulli nuk giobiten shokët."

§.345. "Vija e mullînit lypë udhen e vet’’.

§.346. Udha do të jetë e gjânë tetë kâmbë, sà kû mùnd të kalojë kali me
barrë.

§.347. Kjo udhë lypet, pse do të kalojë mullîsi me dlirë vin e per me
reshtun ujët.

§.348. Per të reshtun t'ujit, gjithsà mullîs të jenë, do të dalin
zbaslikut në vi, aj, qi të mungoje pa lêje të shokvet (të mullîsvet), do
të lajë giobë permbas së premes së mullîsvet. Në két giobë nuk mêrr
piesë tieterkush posë mullîsvet.

§.349. Po i diq kush ndo'i mullîsit në shpi, kanûja e liron per tetë
ditë prej çdo pûne, qi t'a két katundi perbashknisht, e nuk mùnd t'i
shkojë kush tê dera, per me i a lypë pûntorin as per katund as per
mullî.

§.350. Nibas tetë ditësh do të çojë pûntorin, me kênë edhè i Derës së
Giomarkut.

NYE I SHTATËDHEPARË.
Vada.

§.351. "Vija e arnajeve nuk luhet as nuk ndalet."

§.352. Vija do të jét qitë heret me njl farë tregut e të lidhun ndermjet
të shoqnis, at treg tash nuk mùnd t'a luej kush.

§.353. Vendet, neper të cillat kalojn vijnajet, jânë të shkeluna me Pleq
e me giind: ajo e shkelme thirret e dâme edhè e kputme e âsht bâ
pleqni.

§.354. Pleqnija e ré s'mundet me shkelë të vjetren, sepsè "Plak mbi plak
kanûja s'bàn."

§.355. Shka kàn pà me udhë të parët, nuk mùnd e prishin të mbramët.

§.356. Edhèpsè të kjahet kush per vi, vaji nuk i gjegjet, pse vija kà
pasë kalue neper at vend para sè kà fillue vaji: prà edhè n'u shkrîftë
me pêgje, s'kà gjygj, qi mùnd t'a ndalë vin.

§.357. Vija kà rrjedhë, edhè e kà bâ vendin âmë, âma e bân vendin plang,
prà aty do të rrîjë, do të hecë e do të pûnojë.

§.358. Prej plangut të vet nuk mùnd t'a luej kush kend. Punen s'mùnd t'i
a ndalë kush kuej, sepsè e kà bâ themel: "themeli nuk zhgulet", a'në
kanû.

§.359. Vija si e arnàjave si e mullîjve, âsht per të mirë të shoqnis:
doemàs do të kalojë nper nji vend. Ku ti bîe shesta. kanûja na vên
detyrë me bajtë si të leten si tê randen.

§.360. "Per nji shpî s'lëhet mu thà nji katund". "E mira e perbashkêt i
paravêhet dâmit të veçanët".

§.361. "Vija e katundit të kalon rrâzë votret".

§.362. Tuj kênë sè pùnohet per të miré të perbashkët kû t'i biei shesta
vis, aty do të kalojë, edhè psè nuk kê rend ujit né vi.

§.363. Ujët nuk din të dredhun termal e teposhtë: n'i raftë kryet kah
vendi i yt, s'mùnd e ndalish.

§.364. Si të shestohet të kaluemt e vis, e të mbushet mendja me trajtue
Shpin nder shêje tê vis, nuk mùnd t’i luejsh. edhè votra me të rà aty,
rrâzë kësaj do të kalojë vija.

§.365. Po rà vija neper truell t'and, ti nuk mùnd e ndalish, porsé
shoqnia do t'a perligjë dâmin, qi të gjên, a tui të bâ pjestàr n'ujët e
vis, a me çmim, a tuj të lshue nji vend tjeter.

§.366. Po të ngurroi mendja në kryeneçi, vija sndalet, e mira e
bashkaris e lypë: po s'u ndreqe me shokë, gjygji t'a mêrr vendin e
mundet edhè me t’a bâ giobë.

§.367. "Puna e çon vin e ujit, por nuk mùnd t'a ulë".

§.368. Me ulë vin e vadës kanûja s'e bàn, pse ksihte me dalë mâ poshtë
sè i âsht kênë lshue masa, e kishin me mbetë në të thatë arët e hueja.

§.369. Aj, qi të vêhet me punue n'âmë a në plang të vis, a do t'a
prishë, a do t'a ulë, a do t'a çojë vin.

§.370. Të prishmen e t’ulmen e vis kanuja s'e bàn, prà do të çohet.

§.371. Atê, qi të perkasë në plang të vis per të mirë të shpis së vet,
kanûja s'e ndalon, porsé do të shikjojë mos me i a sjellë dâmin kuej, qi
mos të mêjë ujët, a mos të shkojë vonë e ardhmja e ujit prej
dredhimesh.

§.372. Po e luejti kush plangun e vis per fitim të vet, në detyrë âsht
me punue vetë me e çue më tê, pà i dhânë kush ndimë e krah me pûntori.

§.373. Dami e fitimi jânë per shpi të tij.

§.374. Po i u mbush mendja kuej me e çue mâ nalt vin e ujit, por në
truell të vet, per me trajtue a mullî a valanlcë, âmen e ré të vis do
t'a qesë vetë, porsé ujët do të hecë neper vi plangçore.

§.375. Po e prishi kush vin e kuej deshtas, posë qi do t'a ndreqë, ai do
t’u laj edhè dâmin rendarvet, a giobitet per mbas randsis së fajît.

§.376. "Vija e ré s'mùnd t'a thajë të vjetren".

§.377. Vija e vieter e kà xânë plangun e vet, prà vija e ré nuk mùnd t'a
thajë.

§.378. Kanûja kà vû két leçi të mos shumohen vijnajet, sè nuk kishte me u
dalë në skâj padive e pegjève.

§.379. Nji vi kà xânë plang kush e din tash sà faqe nierit, s'kà prandej
as plak as kanû, qi mùnd t'a thajë me vi të ré.
§.380. "Vîja e katundit kà dasat e veta".

§.381. Aj, qi kà rendin e ujit e qi i duhet me ujtë a aren a livadhin a
kopshtin etj., vetë âsht në detyrë me dalë e me xânë dasat.

§.382. Dasat e vis xêhen e hiqen me të ràm a me të mârrun të diellit, a
si t'a két kush ujët: kreit a gjymsen e vis a nji kerçik.

§.383. Me shterrë vija qysh m'âmët, a prej shinash, a prel sè u
shperthye vetë, të gjithë sà pjestarë të jenë në vi, do të dalin me e
ndreqë e me e reshtun ujët.

§.384. Po u thye ujët në vend të ndonjanit, qi kà kerçikun në vi, do t'a
ndreqë vetë.

§.385. Po u thye vija në vend të njanit, qi s'kà pjesë në vi, rendtarit
Vujit i perket me dalë e me e xânë.

§.386. Po thej ujët e vis bagtija, i zoti i saj do Vi a lajë dâmin të
dâmtuemit.

NYE I SHTATËDHEDYTË.
Ujemi.

§.387. Ujemi i blîmit, qi mêrr mullîsi per sè të cillen barrë, perbahet
prej njij babûnie.

§.388. Mullîsi kà tager n'ujem, si gjithë i cilli pûntuer në rrogë të
mundit. Pûntori don rrogen e vet, ashtû edhè mullîsi don ujemin e vet.

§.389. barrtori âsht në detyrë me là ulemin mbas së premes së kanûnit.

§.390. "Kishës, mullînit, farkës e perbûjtores s'i pritet kush mik."

§.391. Në mullî bluhen glithfarë kokrrash edhè msyn gjIthnduer nieri,
seicilli per pûnë të vet e nevojë të vet.

§.392. Tuj shkue në mullî, strajcen e bukës e mêrr seiciili me vedi e,
sà të rrîjë në mullî, hàn buken e vet.

§.393. Mullîsi bluen jo per nderë, por per me marre ujem per fitim të
vet.

§.394. Mullîsi mêrr pergjegje per barrtorë e per barrë mié qi të
ngarkojë barren e blueme e t’u thonë "udha e marë".

§.395. Si të shtegtohet barrtori e, porsà të largohet prei hijes së
mullînit i duel kush para e, a e vret a a mêrr kush kalin me gjith
barrë, mullîsit as s'i pritet mik as s'i xêhet kryet, perposë n'i rafét
ndore barrtori.

KRYE I KATËRMBDHETËT.

GJOJA
NYE I SHTATËDHETETRETË.
Përcaktimi i gjojës.

§.396. Kanûj a nuk kà caktue ndo'i kohë per ndalim të gjojës, në çdo
stinë gioja âsht e lirë nder male tona.

§.397. Me ardhë kush me gjuejtë me langoj a me zagarë nder rrethe
shpijash të hueja, i zoti i vendit kà tager me e ndalë e mos me e lânë
me gjuejtë.

§.398. Mbrenda kufinit të huej nuk mundet me hî kush per gjojë; po muer
két guxim kush, gjoia i ndalet e kthehet në shpi pà gjâ.

§.399. Po duel katundi katundisht me gjuejtë, gilthshka të vrasin do t'a
dajnë rrethas.

§.400. Pesëdhêtë vetë me kênë tuj gjuejtë e nuk vrasin tjeter por veç
nji leper, aq pjesësh do t'a dajn.

§.401. Me dalë 50 vetë me gjuejtë e me

kênë gjymsa me armë e gjymsa tjeter pà armë, paraz mârrin pjesen e
gjojës, per arsye sè me nji qellim duelen në mal. Të pàarmatosunt u apin
ndimë t'armatosunvet, kû me brîmë kû me rojë e kû me rrethim të vendit.

§.402. Po e çoi ndo'i gjâ zagari i gjuetarvet, e kjo msyhet me kapercye
udhen e madhe, udhtari, qi nolli atypari dredhë armen edhè e vret, nuk
mùnd t'a mârrë.

§.403. Shpêzi i vràm âsht i të zot't të zagarit e, udhtarit, qi e vret, i
lahet dâmi i fishekut me fishek.

§.404. Aj, qi t'a pergjakë a t'a vrasë shpêzin, i a mêrr "Shengjeten".

§.405. Shengjeta perbahet prej mushknish, e kaptinet per shpêz, qi
bahen.

§.406. Shengjeta e derrit (thiut t'eger) perbahet prej kaptinet,
mushknish e prej njij shollit të Ikurës, qi dorërasi do t'a ketë posaçe.

§.407. Aj, qi mêrr shengjeten do të mârrë edhè shpatullen si të derrit
si edhè të kaproIlit e mbas kanûnit do t'i a çojë Priftit të Fàmullis.

§.408. Dorërasi, posë shengjetet, kà pjesë në mish e në Ikurë të çdo
shpêzit të vràm, si të gjith gjuetarët tjerë.

§.409. Po duelen gjashtë gjuetarë me gjuejtë edhè vrasin nji derr,
shengjeten e mêrr dorërasi e misht e Ikuren e dajn zbashkut.

§.410. Po kjenë permbi gjashtë, dorërasi mêrr shengjeten e krejt Ikuren e
misht e dajn per krye gjuetari.

§.411. Po s'u hetue dorërasi, shengjeten e mârrin të gjitha pushkët e
shtîme, misht e Ikura dahen per krye gjuetari.

§.412. Mos qitët lëkura e derrit aq parë opanga sà gjuetarë të jenë, do
t'a presin e do t'a dajn copa copa.

§.413. Aj, qi e shiton shpêzin, i lir âsht me e mârrë mbrapa neper çdo
katund a flamur.

§.414. Me u vrà shpêzi i shituem prej gjuetarësh tjerë, shengjeten e
mêrr aj qi e shitoi, misht e Ikuren e dajn të dyja lagjet e gjuetarve.

§.415. Shpêzi i shituem, po s'u ndoq prej atii, qi e shitoi, âsht i
atij, qi t'a vrasë.

§.416. S'âsht kanû me e peshue në kandàr misht e giâs, por, si t'a
coptojn aq pjesësh sà gjuetarë të jenë, e qesin short si t’i biej kuej,
ase i a lajn njanit edhè e dàn si t’i vijé per doresh.

§.417. Me ndollë gjuetarët në mal tu gjuejtë e, porsà të qesin pushkë,
bertet prej malit kush: "A e vràt, or juni?" edhé u turren e erdhen,
tuj e gjetë shpêzin pà u luejtë prej vendit e të rrxuem prej pushke, ata
bahen pjestarët e gjojës, si të gjith tjerët.

§.418. Po shpejtuen gjuetarët edhè e dynden shpêzin prej atij vendi në
tjeter, s'kàn tager n'at gjojë.

§.419. Po dole me gjuejtë, edhè t’u shoqnue ndokush me pushkë a edhè pà
pushkë, në vrafsh gjâ, do t’i apish pjesë.

NYE I SHTATËDHETEKATERT.
Shpezi i ndjekun mbas gjurmësh.

§.420. Gjat e ndjekuna mbas gjurmësh, po u gjeten të hime a në zgaver të
lisit, a në shpel
Ië, aj, qi i ndoq e i gjet, do t'a rrethoje me gjurmé tri heresh lisin a
tre rreshta gjurmësh do të bajë para shpellë.

§.421. Aty, kû të shifen gjurmë, sà per at herë nuk mùnd të hullet kush.

§.422. Njiqind dhelpna, shqerth a vjetulla të ndjekuna prej njij tjetri e
të hime mbrenda gjurmësh, nuk kà tager kush me u hùll, tagri âsht i
gjurmve të para.

§.423. E vûna per gjurmë nji shpez e del tjetri edhè m'a pret rrugen, pà
diejtë sè kà kend permbrapa, edhè e mshilë në shpellë a në zgaver të
lisit, tui e rrethue tri herësh me gjurmë, e mbas do kohe behem un, qi e
pata vû perpara, nuk karn tager m'at shpez, âsht i atij, qi e mshili.

§.424. Po e vûna per gjurmë nji shpezë edhè e mshila a në shpellë a në
zgaver të lisit e u vûna me pré lisin a e msyna shpellen per me e
xjerrë, ky më del e hikë, e marr mbrapa edhè e ndjeki mjé qi më futet në
shpellë a në zgaver të lisit të gjurmuern mbas kanûnit, nuk mùnd t’i
shkapercej gjurmët: do t'ulem aty me pritë mjé qi të vîjë i zoti i
gjurmvet.

§.425. Si të vijë i zoti i gjurmvet, mundin e së premes së lisit do t'a
hjekin zbashku, e shpêzët e xjerrun do t'i dajn.

§.426. Me bâ me i kcye mendja të zot't të gjurmvet të para e mos me lânë
tjetrin me mârrë shpêzin e vet, qi i hiku e u mshil aty, kanûja i nep
tager me mârrë shpêzin e hikun prej vathit të tij në vath të huej.

§.427. Shpezi i ndjekun prej njanit, hikë edhè fûtet në shpellë a në
zgaver të lisit të xânës a Vograjës së huej, ky nuk mùnd të hîjë mbrenda
xânës a ograjës pà lêje të zot't. Po desht me xjerrë shpêzin, do t'a
dajë pergjymës me të zon e xânës a t'ograjës.

§.428. Duel kush me gjuejtë e i u vû mbrapa zagari i huej, çdo gjâ qi të
vrasë, i zoti i zagarit s'kà pjesë. N'e kapët me padi, pûntorin e ditës
do t’i a lajë të zot't të zagarit: 5 grosh.

NYE I SHTATËDHETEPESËT.
Gjoja e peshkut.

§.429. Gjoja e peshkut, si edhè gjoja e giâs, nuk kà ndalim të caktuem
prej kanûnit. Në çdo stinë të vjetit gjoja e peshkut âsht e lirë.

1. Gioia nder lume e prroie.

§.430. Per të gjatë të rriedhës së çdo lumit, mbrenda kufinit të
katundit të vet, mundet me gjuejtë peshk kushdo i katundit e nuk mùnd
t'a ndalë kush.

§.431. Mbrenda kufinit të nii katundi nuk mundet me ardhë e me giuejtë
nji i katundit të huej.

§.432. Neper prroje, qi jânë në nji lagje të katundit, nuk mùnd të
shkojë kush me gjuejtë peshk veçmas, por do të dalë kuvendisht.

§.433. Sà peshk të xêhet, do të dahet per tym t’asaj lagjje.

§.434. Po u çuen pêsë gjashtë vetë prej nili shpije e prei njij tjetre
nji nieri kalli i vetem, peskun e xânun do t'a dajn per shpi e jo per
krye.

§.435. Në prrue, qi âsht ràzë shpis së njanit, pà lêje të zot't nuk mùnd
të shkojë kush me gjuejtë aty peshk, por do t'a bajë me dije të zo'n, e

ky, a shkon vetë, a çon nji xevendsë të vetin, a i ep lêje atii, qi e
hetoi peshkun, qi të gjuej lirisht.

§.436. Po u beh kush a mik a kushdo i katundit mun në kohë të gjojës
së peshkut, do z’i epet pjesa në gjojë. Kanû âsht mos me percjellë as
mikun as shoqin pà gjâ.

§.437. Peshku, qi xêhet me rret, plumç, me perzivoj e kariqe, të zotët e
këtyne veglave mârrin kà dy pjesë të gjojës.

§.438. Peshku i xânun do të dahet me kokerr e aq pjesësh a grumbujsh sà
gjuetarë të jenë, e madnei dahet me short, si t’i biej kuje.

2. Gioja'e peshkut me kosh a me kofen.

§.439. Kofna a koshi nuk mùnd të vêhen per ball t'arve të hueja, nen të
cillat rrjedhë lumi.

§.440. Po i u mbush mendja kuej me vû kofnen a koshin per ball të tokve
të hueja, do të merret vesht me të zo'n e tokës e, per ne e lashtë ky me
î vû, si kofnen si koshin, do të gjuejn zbashku, ase herë niani, herë
tjetri.

§.441. Si të vêjë kush kofnen a koshin, tjeterkush nuk mùnd t'i vêjë
permbi ta, edhèpse në vend të vet.

§.442. Po muer guxim kush, tuj vû kofnen a koshin permbi jtetrin vetem
prej mllefit, katundi kà tager me u hjekë kofhat të dyja lagjevet, e mos
me i lânë me gjuejtë aspak.

§.443. Po pat kush per të lshue ndo'i lândë (trenë) neper lum e i bani
me dije të zotët ekofnes a të koshit qi t’i hjekin mjé qi të kalojë
landa, po nuk i hôqen e i shgatrroi landa, dâmi âsht i të zot’t të
kofnes e të koshit; i zoti i landës s'u kà ndo'i detyrë.

3,. Gjoja e peshkut me rrjell.

§.444. Nder hurdha a rider vende fujit të ndêjun, qi gjinden mbrenda
kufinit të huei, nuk mundet kush me lshue rrjell per me mbytë peshk.

§.445. Po i dha lêjen i zoti i hurdhës, gjojen e dajn pergjymës.

§.446. Në gjojë të peshkut me rrjell, mêrr pjesë vetun aj, qi bjen
ngarkicen e rrjellit.

4. Gjoja e peshkut me bàr.

§.447. Po u lshue bari neper hurdha, per të gjatë të lumit, a neper
prroje, peshku i mbytun âsht i atyne, qi lshuen barin.

§.448. Per njizetekater orë nuk mùnd të hullet kush me gjuejtë nder këto
vende.

§.449. Peshkun e rnbytun me bàr, mùnd t'a mârrin mbrapa të zotët e barit
per të giatë të lumit, pà muejtë kush me i ndalë, edhèpse shtyhen per
të giatë të katundeve të Flamurit të huej.

§450. Krye 24 (njizetekater) orësh, tagri i atyne, qi lshuen bàr,
mbaron.

§.451. Si të jét lshue bari prej njanes lagje, lagja tjeter nuk mundet
me lshue barin tjeter as mbi as nen ata, qi e lshuen perpara.

KRYE I PESËMBDHETËT.

TREGTIJA.

NYE I SHTATËDHEGJASHTËT.
Percaktimi i tregtis.

§.452. Kanûni i tregtis a blén e shet pà qyshke, d.m.th. me të kputun, a
edhè me qyshke, faqe dishmitarve, a edhè me kapàr.

§.453. Kapari âsht njaj grosh (të hollash), qi epet para sè të mirret në
dorë gjaja, qi blehet.

§.454. "Kapari t'a bân gjân fanden, porsé do të lajshë shka të jesish
pertej".

§.455. Po dhae nji a njiqind grosh kapàr, ti jé i zoti i gjâs së
kaparueme.

§.456. "Kapari i mârrun nji herë, nuk kthehet mâ".

§.457. Si t'epet kapari, njiqind blesë me dalë, shitsi nuk mùnd të luej
mâ.

§.458. Po u pendue blesi, edhè njiqInd grosh kapàr me pasé dhaAnë, i
hupin.

§.459. Me bâ me u rrêjtë shitsi, tuj i a shitë tjeterkuej gjàn e
kaparueme, pse i dha mâ teper ai ~jetri, tregu âsht i pallgjshëm.

§.460. Po hîni puna nder Pleq e pêgje, kanûni e bân shitsin qi t'a
stermârré' g.I*ânë e fi a apë atij, qi e pat kaparue.

§.461. Me bâ me i rà moh shitsi, sè nuk kà mârrë kapàr, e dhânsi nuk kà
dishmitàr, kanûni e çon në bé: po bani bé., kapari hupë.

§.462. Gjaja e bleme me qyshke, po duel e metë, i kthehet të zot't.

§.463. Gjaja, qi blehet me frigë mos âsht e vjedhun, po i duel zoti
mbasi u blé, blesi i çon tê aj, qi i a shiti e çmimin qi pat dhânë per
at gjâ, do t'i a kthejë shitsi i gjâs së vjedhun. Parimi i kanûnit âsht:
"Kudo qi t'a gjejë gjân e vet i zoti, e mêrr".

NYE I SHTATËDHESHTATËT.
Tregu i tokës.

§.464. Para sè të shitet ndo'i tokë, a rendi i vadës, a rendi i
mullînit, do t'u çohet tê dera kushrijve, vllaznis e fisit.

§.465. "Kufijari blén token e kufijarit, po s'e bleu kushrinija,
vllaznija e fisi."

§.466. Po s'e blén të permendurit e as kufijari, i zoti âsht i lir me i a
shitë cilitdo në katund.

§.467. Po s'e bleu as katundi, atbotë jé i lirë me i a shitë çdo blesit.
Oroe.

Gadi kurr nuk kà ndollë nder Malsi t'ona, qi âsht shitë ndo'i tokë a
mullî a rendi i vadës jashta katundit. Po s'e xên kryet kushrinija, fisi
e kufijari per me blé at tokë a mullî a rendin e ujit, katundi do të
shitet e të pershitet e nuk bân qi ti blejë i largti e tu hîjë nder
hundë.

§.468. Po u çue kush edhè shiti token, mullinin a rendin e ujit, pà jau
leçitë kushrijve, vllaznis, fisit a kufijarit, tregu âsht i paligjshëm
kah kanûja.

§.469. Të permendunt kàn tager me bâ qi të shkmehet aj treg.

§.470. Blesi nuk mùnd të bajë fjalë, tuj
e dijtë sè bleu jasht udhet, por do t'i mârrë të hollat e veta.

§.471. Po thà blesi, sè i a kà vû két oroe shitsit para sè t'a blete
token e edhè e vertetoi két pûnë me dorë në bé, shitsi permbas randsis
së fajit do të giobitet, porsé tregu i tokës jét sè jét i paligjshem e
do të shkmehet.

§.472. Vllau i dâm e kushrinija e ngiatë e blén token 100 grosh mâ lirë
sè vllaznija e fisi i largtë. (Dukagjini, Shala, Shoshi etj. 500 grosh
mâ lirë a ep t'afermit sè të largtit.)

§.473. Toka e shitun me qyshke: Un po t'a shes két tokë sot, por neser,
t'u mbush mendja ty m'e stershitun, nuk mùnd t'i a epsh tjeterkuej, per
pà m'a prû mue persri tê dera.

§.474. Ky qyshk e lidhë blesin e nuk mùnd t’i a shesë tjeterkuei, per pà
i a çue tê dera shitsît të parë.

§.475. Po u shit toka pà qyshke të permenduna, blesi âsht i lir me e
shitë atëherë kùr ti mbushet mendja.

§.476. Tokës së shitun e muffinit a rendit t’ujit kanû âsht m'u pî
rakin.

§.477. Rakin do t'a qesë aj, qi blén.

NYE I SHTATËDHETETËT.
Tregu i armve e i kalit.

§.478. "Pushka e kali e kàn kûj mbë kûj ".

§.479. Po bleve armen, e të thà shitsi: "E bajshë me nderë!", e e vore
në krrabë me dorë t’ande, të mbetë në derë, edhè n'i a gjetsh ndo'i gand
mbrapa.

§.480. Arma blehet gjithherë e mbushun.

§.481. Po bleve kàl, e lidhe në kûj me dorë t’ande, solle shpinen e
gjete cofët, dâmi âsht i yti, të zot't do ti epen të hollat.

§.482. Kali blehet gjithherë me kapister.

§.483. Po bleve nji kà a lopë etj. me shke: po duel kjo gjâ e kelbazët
mjé diten e Shen.

NYE I SHTATËDHENANDËT.
Çmime në kanu.

§484. Mbas kanûnit:

1. Plangu a trolli i shpis bân 500 grosh.
2. Nj i copë tokë, qi qet 100 grosh dobi..." 500 " "Njiqind grosh dobi
pêsëqind grosh tokë".
3. Penda e dheut: per mbas toket, per detyrë xêhet në të randë.
4. Shortja e zabelit, rendi i mullînit e i ujit: si të jét vendi.
5. Ullini i mirë…100
6. Lisi per lândë a per trén.... bân deri 23 "
7. Barra e drithit "grosh e okë ".... bân 100’’
8. Rêmet xêhen në të randë: Kâzani… 500 "
9. Kusija 15 okshe…100
10. Tepsija e mirë... bân 50 grosh.
11. Oka e leshit të pàlam…5
12. Oka e kmendës...3
13. Pashi i zhgûnit të shkelun...20
14. Zgjoni i bletës me mizë....50
15. Oka e mjaltës…5
16. Oka e dyllit..5
17. Oka e vênës…1
18. Oka e rakis së rrushit …5
19. Oka e djathit ...5
20. Oka e tlyenit të pashkrim..10
21. Oka e tlyenit të shkrim…15
22. Oka e mishit ...3
23. Oka e mishit të thiut të thatë…10
24. Oka e kafes …9
25. Oka e sânës ... bân 10 pare.
26. Nji parë opanga... bàjn 5 grosh.
27. Delja a dhija ... bân 50
28. Kingji a edhi... 20
29. Dashi a skjapi per ogiç kumbone ...100
30. Viçi sà të lèjë ...50
31. Mzati ...200
32. Kau i hullis ...400
33. Lopa barrës ... bân 300 grosh.
34. Kali i barrës ... " 590 "
35. Mushku bân 1000 mjé në 1500 "
36. Gomari ... bân 300 "
37. Thiu bân 50 mjé në 100 "
38. Thiu i mbajtun bân 500 "
39. Huta (Martina)... " 500 "
40. Pistole të bardha (të ngrime) .... bâjn 100 "

NYE I TETËDHETETËT.
Udhëtari i paguem.

§.485. "bân rrugë, mêrr rrogë. kali me qira kà Ikuren mbë trà".

§.486. Udhtar thirret aj, i cilli bân rrugë per rrogë per nji pûnë të
huejen.

§.487. Udhtari nuk shkon me ndore të derguesit, âsht ndorja e vetvedit.

§.488. Po e gjet gjâ në rrugé udhtarin, nuk i pritet mik derguesit.

§.489. Udhtari si edhè shkuesi bâjn rrugë per kpucë e me bukë të vet,
prandej s'jânë ndorja e kuej.

§.490. Po duel udhtari fill prej shpis së vet, edhè e vrau kush, nuk i
pritet mik as shpis, qi e dergoi per pûnë e as shpis, së cillës i
dergohet.

§.491. Po duel udhtari prej shpis, qi e dergon a prej shpis, së cillës i
kje dergue, e po e gjet gjâ me bukë të tyne, u pritet mik, si mbas
Kanûnit.

NYE I TETËDHETEPARË.
“Gja çdo gja”.

§.492. Kanûja e hershme si edhè e kohve të vona në shumë rasë nuk kà
pasë njoftë çmime të hollash e detyrët laheshin me "gjâ çdo gjâ".

§.493. Kanûja nuk bân qi të ngushtohet kush me i là me çmim të hollash:

a) dâmet,
b) gjoben,
c) gjaqet.

§.494. Po bani dâm kush me gjâ n'arë, në kopshtë, në vêshtë a në livadh,
i zoti i gjâs do t'a ndreqë të damtuemin me bîmë per bîmë të damtueme.

§.495. Po rà kush në giobë të katundit a të Flamurit, globa lahet me
gabti: me lopë, qe e desh e jo me çmim të hollash.

§.496. Po vrau kush kend, gjaku lahet me "gjâ çdo gjâ": me bagti, me
tokë e me armë. Sado qi në këto kohë të vona per gjak do të late
dorërasi të holla, por edhè armë.

§.497. Gioba e vrasës lahet me "gjâ çdo gjâ", si edhè gioba e fajeve të
randa faqe katundit a Flamurit, si per trathti, per mik të prém e tjera.

§.498. Ma e ulga giobë mbrrin mié në nji dash e mâ e nalta nuk mùnd të
kalojë mbi njiqind desh.

L I B R I I G J A S H T Ë T



TË D H A N U N A T


NYE I TETDHETEDYTË.

Uhaja.

§.499. Kanûja e malevet nuk njef uhà me shtojca fitimesh (Fajde).

§.500. Kanûja njef uhà të fjeshtë: sà të dhaçë ké me më dhânë.

§.501. Per me shndoshë pûnen e uhas e per me largue çdo dyshim pabesije
per uhà të dhânun, mùnd të mirret pengu.

§.502. Pengu perbahet prej njij sendi, qi të két çmim a sà uhaja e
dhânun, a edhè mâ teper.

§.503. Pengu, qi mirret per uhà të dhânun, mùnd të xêhet si "Peng
hupës".

§.504. Pengu i hupun xêhet atëherë, kùr aj, qi mêrr uhà, i lidhet uhasit
a me prû uhàn në ditë të caktueme, a me lânë pengun, qi të hupë.

§.505. Uhaja e prûme në ditë të caktueme e shperblen pengun.

§.506. Po s'u prû uhaja në ditë të caktueme e nuk erdh mârrsi me u pà me
uhasin, ky kà tager me shitë pengun e me xjerrë uhàn e vet.

§.507. Dita e caktueme viion mié në prendim të diellit e uhasi do t'a
presë detyrsin mjé në prendim të diellit, po s'erdh, pengu i shitet.

§.508. Shka t’i dalë teper uhas së dhânsit prej pengut të shitun, do t’i
a dorzojë të zot't të pengut.

Oroe.

Mbas parimeve të permenduna e mbas kallximît të burrave të lashët,
Shqyptarët e hershëm të Malevet Vona nuk kàn pasë diejtë as me dhânë as
me mârrë uhat me shtojca fitimesh, ky ves i mbrapshtë fôrt voné do të
két hi.

NYE I TETDHETETRETË.
Vadja.

§.509. Vadja e uhave âsht nji kohë e caktueme, në të cillen detyrsi do
t'i a çoië të zot't uhàn e mârrun.

§.510. Uhaj a mùnd t'epet me besë e burrni, me dorzâni a edhè vetem tuj e
shndrrue me peng. Mbi pêgje shif. Liber IV, Nye LXXXII, "Uhaja", £56.

KRYE I GJASHTMBDHETËT.
E FOLMJA, E FALMJA

NYE I TETËDHETEKATERT.
E Folmja.

‘’E folmja âsht në fund të kuletës".

§.511. E folmia âsht prêmtimi i njij sendi, qi i bân kush kuej per nji
mùnd, qi do të hjekë.

§.512. E folmja premtohet: per nji pleqni, per nji udhtim a shtegtim,
per pajtlm të gjakut, per shkuesi a per mjek.

§.513. E folmja perbahet prej njij çmimi, qi mùnd të mbrrijë mjé në 500
grosh.

§.514. E folmja premtohet edhè pà eper mendë caktimin e çmimit me të
holla, b.fj. Ke nji parë opanga të holla, per në m'a marosh két a at
pûnë. Opangat e holla kàn çmim 10,20 mjé 25 grosh. Opangat e trasha prej
50, 100 mj é në 500 grosh. Oka e kafes prei 50 mjé në 500 grosh. Oka e
kafes kokerr xêhet e caktueme per 9 grosh.

§.515. Po s'e ndreqi pûnen plaku, udhtari, shkuesi etj., të folmet nuk
epen, as kanûja s'i a gjegjë vajin per pûnë të pakryeme.

§.516. Si t'a ndreqë pûnen, shka t’i két folë kush kuej, do t’i apë,
sepsé "E folmja âsht në fund të kuletës".

NYE I TETËDHETEPESËT.
E Falmja.
“Fala, s’të fala. Kanuja s’e kapë”.

§.517. Po i thae kuej, sè don me i a falë két a at send, e rnbrapa e
hàngre fjalen t'ande, me ‘’fala, s't'a fala", kanùja nuk të nget me peng
e me plak.

§.518. Je i lir me mbajtë burrnin fande, jé i lir me u shburrnue.

§.519. Kanûja thotë: Ftyren e vrugnueme në daç laje, në daç zezoje edhè
mâ

LI B R I I S H T A T Ë T




FJ A L A E G O J Ë S



NYE I TETËDHETEGJASHTËT.

Fjala.

"Fiala mort sbân ". "Shtriga në giak nuk bien". "Goia s’qet kend në
giak".

§.520. Gjuha âsht tulit e gjithshka bluen.
§.521. Fjala e gojës s'ême hîn në vesh të tjetrit, e i treti e perdoron
per rrênim të kuej, un rri e tallem.

§.522. Fjala e ême në shkaktofët vrasë të pergjegjme un rri e
zgerdhihern, nuk mùnd të më kapë kush per pûnë të liga, qi shkaktoi goja
e ême.

§.523. Aj, qi shkon tuj mjellë e tuj hapë fjalë të kqija e gergasa herë
per njânin herë per tjetrin, me gojë të kanûnit thirret "Argat i keq".
"As e thrret kush në pûnë, as i nep kush rrogë.

§.524. A fola a s'fola, goja nuk vûlosë gjâ. Fjalët e sterkqive kanûja
s'i mêrr para sysh.

Oroe:
Shenjimin e fuqin e fjalës së folun në hov të vrasës e shka don me thànë
‘’Fjala peng", me kohë do të zhvillohen.

NYE I TETËDHETESHTATËT.
Mohi.

§.525. Mohues thirret aj, i cilli nuk i vêhet zhgarkimit as shpifjes,
kje per ndo'i dâm, per vjedhni a per ndo'i vrasë, etj.

§.526. Të germushunat e kercnimet prej njij hamendje kanûja s'i bân.
Mohuesit nuk mùnd t’i hypet në qafë qi të lajë, pasë e pasë, per çdo
zhgarkim e shpifje.

§. 527. Mohuesi vetem atbotë bjen në faj, kùr ky mos të duej me ardhë
n'arsye.

§. 528. Zhgarkuesi e shpifsi e bjen n'arsye mohuesin me Pleq e me peng.

NYE I TETËDHETETETËT.
Beja.

"Perte bén nuk shlyhet mllefi".
"Bë, e s'kà pertej".
"Beja làn gjaqe".
"Gjanë e djerrun e gjaqet e hupûna i vên per udhë
beja".
"A bén, a gjân".

§.529. Beja âsht nji sjellje besimtare, per mjet së cillës nieri, tuj
dashtë me dalë së keq prej njij zhgarkimi të dhûnshem, do të perkasë me
dorë nji shêj besimi, tuj e grishë êmnin e Perendisë në dishmi të së
vertetës.

§.530. Kjo dorë beje âsht e pelqyeme prej kanûnit të Malevet të Shqypnis
si per të dlirun prej zhgarkimesh, si edhè per të lidhun bese.

§.531. Ben nëgojësh kanûja as s'e pelqen, as s'e tumirë, e per të dlirun
prej zhgarkimesh lypet doemès qi të bahet beja mbë nji shêj besimi e të
perkitet me dorë.

§.532. Bej a e Shqyptarit kà dy pûnë para sysh: a) thrret Perendin në
dishmi të së vertetës, b) i nënshtrohet randimit të ndeshkimevet të
perjetshme e giobës së kohshme kah kanûja.

NYE I TETËDHETENANDËT.
Beja mbë “Gur” e beja mbë Kryq e mb’Ungjill.

§.533. Beja e Malevet të Shqypnis âsht dy mndyrësh: a)beja mbë "gùr", me
Kanû (3), b)beja mbë Kryq a mb'Ungjill.

§.534. Beja mbë "gùr" kah kanûja âsht nder mâ të randat e mâ të
mndershmet bé, qi njef Shqyptari i Malevet.

§.535. Kanû âsht qi, po desht me u dlirë prei njij zhgarkimi mohuesi, do
të bajë bé a mbë '’gùr", a mbë Kryq e Ungjill.

§.536. Betarë a Poronikë njehen disà "dorë bejet", qi do të perkasin
Ungiillin, e disà tjerë lehen per me ndigiue bén në Kishë. (Dukagjini).

§.537. Bét mbë "gùr" bahen:

a) per me u dlirë prej njij zhgarkimi;
b) per me u lidhë me besë kundra hieksive e trathtive të vendit,
c) per me ndêjë gati me u bâ ball kercnimeve e rreziqeve të perbashkta.

NYE I NANDËDHETËT.
Kush do t’a bajë ben.

§.538. "bân e hup, thotë kanûja e jo bân e mêrr".

§.539. Bén do t'a bajë aj, i cilli i bjen moh zhgarkimit.

§.540. "Mohi kà bén," "Mohuesit i bjen beja".

§.541. Zhgarkuesit s'i epet beja e nuk i bjen beja, edhèpse ndoshta e kà
pà me sy batkeqin a tuj vjedhë a tuj vrà.

§.542. Arsyeja e kanûnit âsht të mos t'i epet beja atij, qi kjahet, pse,
ké s'i a priton zhgarkimit, s'kishte me i a pritue as bés, veç t'i dalë
me mârrë.

§.543. Të parit i lêhet të shofé bén e të dytit të baj bén.

§.544. Kanûni thotë: "Beja nuk mêrr" e "Mârrsit s'i bjen beja

§.545. Porse, tuj kênë sè, mbas parimit të kanûnit: "Cubi âsht me bé mbë
krah", si per me i a shndoshë zêmren të zot't të gjâs së hupun, si per
me i a mbledhë pêjt të pandehunit, kanûja kà lânë qi t’i njifet beja me
Pornoikë.

§.546. S'i epet as s'i gjegjet beja atij, që don me là vendin pà
Poronikë, sepsé "Uku e lpîn misht e vet, por të huejin e hàn".

§.547. Parimi i kanûnit âsht: "Védin me e là me bé e s'i gjegjesh kuej".

NYE I NANDËDHETEPARË.
“Beja merr gjan e vet”.

§.548. Pak rasë jânë, nder të cillat kanûja e kà pà me udhë me lânë qi
të "mârrë beja‘’.

§.549. Per gjà në shêj të hupun prej atij, në dorë të cillit u gjet e qi
mùnd të dishmojn edhè tjerët, sè âsht e atij, qi e lypë.

§.550. Edhè n'i rafët moh aj, të cillit u giet në dorë gjaja me shêj,
kanûja s'i a xên e beja s'i epet.

§.551. Po s'u gjegj me i a dhânë gjiânë të zot't, zoti do të bajë bén sè
âsht gjaja e tij e gjaja do t’i epet.

§.552. Po kjau kush ndo'i detyrë a uhà mbë të dekunin, per të cillat
s'din a don me i hupë prîndja e të dekunit, tuj i rà moh, parimi i
kanûnît âsht "Mohin per të dekun kanûja s'e xên".

§.553. Edhè në két rasë "Beja mêrr", d.m.th. sè zhgarkuesi do të bajë
bé.

§.554. Per çdo ankesë, qi të bahet mbi të dekun, bej a do të bahet mbi
vorr të tij.

§.555. Në ditë të dâme si zhgarkuesl si prîndja e të dekunit do të
gjinden tê vorri i të dekunit, mbi të cillin kjahet uhaja a detyra.

§.556. Zhgarkuesi do të mârrë gurë e dhé prej vorrit të të dekunit, do
ti vêjë mbë cupë të krahit e do të siellet tri heresh rreth vorrit të tê
dekunit, tuj folë këto fjalë të caktueme per këso bésh:
"Un... kaq e kaq uhà a detyrë kjàj mbi két të dekun e, në kjosha tuj i u
zhgarkue, e bajsha në két e n'at jetë me gùr edhè gjithkah kah kà
shkelë kamba e til sà kje gjallë."

§.557. Si të bajë két bé zhgarkuesi, uhàn a detyren, qi kjàn mbë të
dekunin, do t'a lajn prîndja e tij.

NYE I NANDËDHETEDYTË.
“Beja per derë”.
§.558. Kanùja e kà lânë shtegun të lir qi t'epet beja edhè per derë.

§.559. Në bé per derë do të betohet i zoti i shpis n'emen të vet e
n'emen të giindes së shpis.

§.560. Me bé per derë i zoti i giâs së hupun nuk kà tager me vû në bé
edhè giinden shpis, 'si t’i bajë bén i zoti i shpis n'emen të tyne.

§.561. Prej çdo beje granija e fmija jânë të jashtûem prej kanûnit.

§.562. Aj, qi ep bé per derë, kà tager me lânë per bé me Porotë at shpi,
mbë të cillen i kjàn zêmra mâ fôrt.

§.563. Po e veçoi nji shpi i zoti i giâs së hupun, per me i dhânë bé me
Porotë, do të veçojë edhè sà shpi tjera në katund, qi kàn me i u dashtë
per poronikë, sè në dy bé nuk mùnd të çojë kend.

§.564. Edhè në bé, qi epet per derë, do të bahet beja per vedi, per
gjinden e shpis e per "Sedije".

NYE I NANDËDHETETRETË.
“Beja në krye të djemvet”.

§.565. Beja, qi bahet në krye të djelmvet, njehet nder bé të randa, edhè
âsht e ligjshme kah kanûja.

§.566. Po i u lyp kuej beja në krye të djelmvet, do t'a bajë e do t'i a
shndoshë zêmren zhgarkuesit.

§.567. Si t'a dajn diten e bés, zhgarkue si do të shkoj tê shpija e të
pandehunit, e ky, sà djelm mashkuj të két nen kulm, i mbledhë tubë, u
afron krenat, i pshtetë duert mbi krenat e tyne e an bén: "Pasha kryet e
djelmvet, nuk t'a kam bâ at rreng, per të cillin më jé beditë e as nuk
diej sè kush t'a kà bâ!"

§.568. Pertë ksaj beje shgarkuesi nuk kà tager me rrekë të pandehunin me
bé tjera.

NYE I NANDËDHETEKATERT.
“Beja me “Sedije”.

§.569. "Maja e bés, âsht "sedija" (s'e dija).

§.570. "Beia t'a nief edhè "sediien".

§.571. "Beia s'kà skâj, por s'rebân perbishtnime".

§.572. Sedija âsht nji mjet, qi kanûja e kà vû per parim, per me i a
rrudhë pêjt katundit, qi mos të bahet kush hjekës i gjâs së shoqnis a të
kuej do.

§.573. Sedija lypet pà ndryhsim në çdo bé.

§.574. Edhepsé s'vodh as vrau aj., qi bân bé, por ndoshta kà ndie a edhè
din sè vodh a vrau i vllaj a kushrîni a kush tjeter.

§.575. Kur të bahet beja, do të thotë: "as vetë, as kush i shpis s'ême e
s’diej sè kush të vodh a të vrau".

§.576. Prandej kà vû Poroten kanûja, qi, tuj shkue në bé gjith aj nieri,
mos njani, tjetri e i treti mùnd të diej ndo'i send kû prej të ndiemit a
prej të pâmit të njij shêji, e sè nuk do t'a shesin shpirtin, tuj e là
me bé të rrêjshme nji nieri.

§.577. Si të bahet beja me "sedlje", s'kà tager kush me i u beditë mâ
per at viedhni a gjak të hupun as të pandehunit e as Porotës. Do të
shkojë njeti me bâ hetime per gjâ a gjak të hupun. "Bé mbi bé kanûj a
s'bân".

§.578. Po s'muejt kush me bâ bén me "sedije", s'do të shkojë në bé, tuj
mendue se gjindet në peshim para Perendis e sè beja e rrejshme, pose qi
kà rrfen kah shpirti, ajo kà ndeshkimin e faqen e zezë permbrapa, po u
hetue.

§.579. Do të flasë me ndonjanin prej Pleqsh, qi t'a ndalë Poroten, të
mos shkojë në bé, do t’u kallxojë bakeqin, qi t'a vêjë per udhë të zo'n e
gjâs a të gjakut të hupun.

§.580. I zoti i gjâs a i gjakut, permbas hetimevet të pertejme, do t’u
lyp arsye si mbas kanûnît.

§.581. Po s'i u vû, i zoti gjâs a i gjakut kà tager me e vû në bé, a, po
i duel Kapucari, do t’i pergjegjet detyrës edhè kapucaris.

§.582. "A bén me "sedije", a gjân a cubin".

§.583. Debejen në bé s'e bân kanûja, po s'u gjegj kush me bâ bé me
"sedije", kanûja e mban per fâjtuer, prà, a bén me "sedije", a me là
gjân, a me kallxue bakeqin, ne mos pasët ky gisht n'at vjedhni a vrasë.

§.584. Parimi i kanûnit s'luen: "Maja e bés âsht sedija", e "Sedija
xjerrë gjân".

§.585. "Shka të mirret me bé, i jét atij, qi e muer". "Permbas bejet t'i
vêjë kumbonë (berrit), permbas bejet t'a ngasë n'arë (kàn)".

§.586. Janë fjalët e kanûnit, jo pse i pelqen, por pse s'kà si me i a
njitë grrêmçin, 'si të lahet me bé.

§.587. Kanûja jét dalë në këto rasë e prandej kà mbetë flala: "Mos të
ndeshët Zoti në bérrêjshmin!"

§.588. Per të shmangun të çdo dyshimit të bés së rrêjshme Pleqt e
gjygjit do të çilin syt, tuj zgiedhë njerz të ndershem per Poronikë të
njehun, mbë të cillt varet beja e drejtë.

NYE I NANDËDHETEPESËT.
Gioba e bes së rrejshme.

§.589. Po duel ndo 'i burrë zêmrak, edhè i prin të zot't në gjâ të vet
permbas bés së rrêjshme, ajo do t'a lajë gjân të dyfishueme e gioben e
bés së rrêjshme, e mbi këta kanûja i a njet vûlen e shnjerzimit brêz
mbas brêzit mjé në shtatë faqe.

§.590. Po duel kapucarî mbas bejet, Pleqt do t'a shqyrtojn mirë e do t'a
rnojn pà të ngutun.

§.591. Si të dalë kapucari i mirë, i drejtë e me shêje të sigurta, cubit
a giaksit i brumbullakzohen ne derë Pleqt, Katundi, Poronikët e
Kapucari, edhè i zbatojn kanûnin atij bèrrêjshmit.

§.592. Ndeshkînie mbi bérrêjshmin jânë:

a) do ti lajë të zott të gjàs dy per nji;
b) do të lajë kpucët e Kapucarit;
c) ’’ ’’ ’’ ’’100 desh e nii kà, po kje beja më 241 Poronikë, e 500
grosh Derës së Gjomarkut. Po kje beja nen 24 Poronikë, gioben e mêrr
katundi;
d) do të shkojë tê Kisha me u zgidhë prej bés së rrêjshme me gjith
Poronikë;
e) do të lajë kà 500 grosh per krye Poroniku, pse u prini në bé të
rrêjshme, tuj dhûnue Kishen. Këto të holla cubi do t'i lajë mbi eltér
per Kishë.

L I B R I I T E T Ë T




D E R A



KRY I SHTATËMBDHETËT.



NDERA VEHTJAKE.

§.593. Kanûni i Malevet të Shqypnis nuk e veçon nierin prej nierit.
"Shpirt per shpirt, sè duken e falë Zoti".

§.594. I miri e i keqi kàn nji çmim: Kanûni i mban per burra: "Del i
miri prej të keqit e i keqi prej të mirit". "Në kandàr të vet sè i cilli
peshon katerqind derhêm".

§.595. N'i prekët kush kuej në nderë, peng a plak per nderë të mârrun
s'kà, Kanûja thotë: në daç, fale, po deshte, laje ballin e vrugnuem.

§.596. Nderen seicilli e kà per vedi e nuk mùnd t’i perzihet kush kuej
as me e rrethue me pêgje e me pleq. Dy gisht nderë në Iule të ballit na i
njiti Zoti i Madh.

§.597. "Ndera e mârrun giobë nuk kà". Ndera e mârrun s'falet kurr.

§.598. "Ndera e mârrun nuk shperblehet me gjâ, por a me të derdhun të
gjakut, a me të falun fisnikisht (permbas ndermjetsis së dashamirve të
mirë).

§.599. I korituni kà deren çilë perkah ndera: peng s'shtron, pleq smêrr,
gjygj slypë; giobë s'mêrr. Burri i fôrt mêrr gioben vetë.

§.600. Aj, të cillit i u muer ndera, xêhet i dekun kah kanûj a.

§.691. Ndera i mirret burrit:

a) Me i thànë kush sè rren facle burrave të mbledhun në kuvend,
b) Me e pshty, me i u matë, me e shty a me i rà kush;
c) Me i prishë ndermjetsin a besen,
d) Me i a dhûnue gruen a me i a hikun,
e) Me i a marrue armët e krahit a të brêzit;
f) Me i a dhûnue buken, tui i a ngâ mikun a pûntorin;
g) Me i a thye Shpin, vathin, kotecin a çerranikun n'oborr;
h) Me i a ndalë uhàn a detyren,
i) Me i a luejtë rrasen e vegshit në voter,
j) Me njye kashaten parpara mikut î mirret ndera mikut.
k) Me koritë trevezen nder sy të mikut, kùr i zoti i shpis e kruen
ulteren a Shpin e lpîn kupen.

KRY I TETËMBDHETËT.
NDERA SHOQNORE.
NYE I NANDEDHETEGJASHTËT.
Miku.

§.602. "Shpija e Shqyptarit âsht e Zotit e e mikut".

§.603. Miku nuk mùnd të hîjë në shpi, pà bâ za n'oborr.

§.604. Si të bajë za miku, i zoti i shpis a kush i shpis i pergjegjet e i
del perpara.

§.605. Falet me mik, armen i a mûrr, e i prîn në shpi.

§.606. Armen i a varë në krrabë, edhè e çon në krye të vendit ké votra.

§.607. Perpushet zjarmi, lypen edhè drû. "Miku don drû".

§.608. Mikut do t'i bahet nderë: "Bukë e krypë e zerner".

§.609. Buka e krypa e zêmra, zjarmi e trungu e do firi per shtrojë do të
gjindet gadi per mik në çdo kohë të natës e të ditës.

§.610. Mikut të lodhun do ti vîhet rreth me të pritun me nderë. Mikut i
lahen kambët.

§.611. Per çdo mik duhet buka si hàn vetë.

§.612. Per mik të mirë duhet kafja, rakiia e buka e shtrueme me ndo'i
send mâ teper.

§.613. Per mik zemret duhet duhâni, kafja e ambel, rakija e bukë e mish.
"Mikut të zêmres i lshohet shpija".

§.614. Ruj hi në shpi, mikut do t’i mbajësh armen".

§.615. E mbaitmja e armës âsht:

a) shêj burrnije e nderje, edhè pse knaqesh sè t'erdh miku,
b) âsht shêj roje, sepsé tui i thànë: "Mirë sè erdhe", ajo do të rrijë
pà droje, e sè giindesh gadi me i dalë zot per çdo rrezik,
c) âsht shêj urtije per vedi, pse, 'si ti mârrish armen, edhè në pasët
ndoi mende të keqe miku, nuk kà shka të bân si t'a çarmatosish.

§.616. "Mikut i lshohet kryet e vendit".

§.617. Mikut i lshohet kryet e vendit, Po kje në shpi si edhè po kje në
kuvend burrash, porsé në kuvend nuk kà zâ.

§.618. Mikut i lshohet kryet e vendit si per nderë, si edhè qi të jét mâ
në të pâm e në shêj si edhè të mos të perzihet nder robët e shpis.

§.619. Si të hîjë miku në shpi, të kà là detyren.

§.620. Po të hîni miku në shpi, gjak me të pasë, do t’i thuejsh: "Mirë
sè erdhe!"

§.621. "Miku do të perciellet deri kû të lypë me e percjellë".

§.622. "Miku, edhèpse xên kryet e vendit në shpi a kûdo, kurr s'prîn,
por do t’i prijsh".

§.623. Miku perciellet edhè me nji fini, po kje djalë a vajzë, gjithnji
si nji burrë a grue.

§.624. Si t'a perciellish mikun deri kû desht vetë me shkue, e solle
shpinen me shkue në pûnë t'aride, krisi pushka n'at hov e edhè e vrau,
ty nuk të pritet mik.

§.625. Mbas mikut do të hupish pûntorët, e me bukë t'aride, të mos
fikesh e të mos koritesh.

§.626. "Si t'i prîsh mikut, çdo dhûnë fi bajë kuej ky, lypet mbë ty".

§.627. Mikut mos i prij, a, 'si t’i prijshë, do të hapish syt qi mos t'i
bajë kuej ndo'i dhûnë a pûnë të ligë.

§.628. Kanûja urdhnon qi të perciellet miku sà mos t'a gjeë ndo'i pûnë e
ligë, sà edhè mos ti bajë kuej ndo'i dâm me bukë t'ande.

§.629. Po bani ndo'i pûnë të keqe miku në bukë tande, arsyeja lypet prej
teje.

§.630. I dhûnuemi e i dâmtuemi s'âsht në detyrë me ndiekë atê, qi e
dhûnoi e qi e damtoi, por i kerset në derë atij, qi e mbajti në shpi e i
dha bukë.

§.631. "Buka e làn dâmin".

§.632. Kanû âsht prà, qi t'i prihet mikut, sepsé xêhet sè nuk din rrugë e
nuk din a do të ndeshet në mik a n'anmik.

§.633. Do t’i prîjsh, pse jé rojsi i mikut, si me i a largue rrezikun,
si edhè me e ndalë prej pûnet të keqe.

§.634. "Buka të nderon, porsé të qet edhè në pûnë". (Buka m'u gjet dreq
pat thànë dikush).

§.635. Po t'a dhûnoi buken miku, do t'epsh arsye në kanû per shpi e vath
të thyem, per tufë të mârrun e pretime tjera.

§.636. Do të lajshë dâmet e bame prej mikut t'and a tuj vû kumbonen e
tufés s'atê në trà, a me të hjekun të kaut të hullis, a me të shitun të
rendit të ujit.

§.637. Nderen e dhûnen do t'a dajshë me mikun e të damtuemin do t'a
ndreqish.

§.638. Ti do të lajshë e, po muejte me xjerrë gjâ tê miku, e ké per
vedi, perndryshej të pasët mbetë ngiat: Paç e dhaç thotë kanûni.

§.639. Sikurse jé në detyrë me lypë mikun e prém ashtû jé në detyrë me
dhânë arsye, në prefët kend miku në bukë fande.

NYE I NANDEDHETESHTATËT.
Të premt e mikut.
„ndora nuk lshohet“.

§.640. "Miku mik, shoqi shoq".

§.641. "Veç nji gacë me t'a lypë kush tê dera per me kallë çubukun, i a
dhae, e e ngau kush, të pritet mik".

§.642. Po të rà ndore kush, edhè tuj t'a xânë vetem êmnin: "Jam miku i
njatij" e edhèpa të pasë kênë kurr tê dera, po e ngau kush, të jét mik
në derë e ftyra t'u vrugnue.

§.643. Po t'a vûni kush mikun në lojë a t'a shau, ti do t'a mkâmbish
nderen e mikut me rrezik të jetës s'atê.

§.644. Po i u pré kuej miku, kanûja i kà lânë dy udhë: a të fiket, a të
koritet.

§.645. Atij, qi i u pré miku, çdo send do ti epet me dorë të mâjtë e per
rien giu mjé qi t'a paguej mikun.

§.646. Dora e mâjtë me kanû quhet e pandershme, e cilla mêrr e nuk ep,
me miq nuk falet. Veç i pabesi me të pabesin falen me 'të.

§.647. Me kanû të hershme gjygji e karmote më hu të pabesin, e s'e lîte
në kuvend burrash.

§.648. I pabesi, qi pret kend vetë a shet kend në besë, grihet
katundisht e shkon gjakhupës.

§.649. Me gojë të kanûnit: baba, vllau e deri kushrinija e dalun fare
falet, porsé miku nuk falet (posë me të hîm ndermjet të dashamirvet të
zêmres).

§.650. Per mik të prém rrallë sè epet besa; ndermjetsija epet sà të
mârrin e t'apin, në hîfët puna në të ndrequn.

§.651. Katundi shoqi sho'it i presin mik:

a) kùr nji shoq shmanget tê nji shoq e, tuj dalë prej shpije të këtij, e
vret a shoqi tjeter a kushdo,
b) Edhepsé shoq a kushrî me të vramin mik prém, detyrë âsht me lypë
shoqin mikun e vràm,
c) Po s'e lypi mikun e vràm, edhèpse shoq, skà pse del në kuvend
burrash, pse jét i koritun e i marruern pergjithmonë e jetës.

§.652. Me ndeshë n'udhë të madhe dy shokë, e, 'si të bâjn do rrugë,
kerset pushka edhè vritet njani sish, këtij tjetrit nuk i pritet mik.

Oroe:

Njimend, sè s'i pritet mik, porsé jét i koritun mos me qitë mbë
dorërasin. 0 Shqyptari edhèpse bjen në gjak pà gjak, tuj e pague me
vrasë mikun e preme, aj s'e mêrr ndore at pûnë, fiket me lang e plang,
porsé marre s'bân.

NYE I NANDEDHETETETËT.
Të sjellnut e të zot’t të shpis me miq në shpi.

§.653. Miku xên kryet e vendit në trevezë (sofer), mandej i hîn ndorja.

§.654. Framurtarit mik i tokon kryet e dashit e mikut shpatulla.

§.655. Po sndolli flamurtari, por Kreu i njij Flamuri, shpatulla i tokon
këtij e mikut kryet e dashit.

§.656. Miku do të hjekë rakin e ma i pari do t’u biej duerve në trevezë.

§.657. Me ndollë në trevezë kush i Gjomarkaj e nji mik i largët,
Flamurtari e dàn pergjymës me të Gjomarkain kryet e dashit e shpatulla i
jét mikut.

§.658. Famurtari do t'a thejë me grusht kryet e dashit e mikut, s'i t'a
két Ipi shpatullen, do t'i a thejë sumbullen.

§.659. Me ardhë per mik i Ohërnjani (i Thkellas) a në Mirditë a në Malsi
të Lezhes e me ndollë aty edhè kush i Gjomarkaj, kryet e vendit e xên i
Ohërnjani, mandej i Gjomarkaj (Ket pûnë s'e bân kush prej nderjet.)

Oroe:
Këto sjellje duken si lojë, porsé kàn shkaktue vrasë të pergjegjme shi
në trevezë.

§.660. Kafen e mêrr miku, mandej i zoti i shpis.

§.661. Duert në treveze i làn i zoti i shpis, mandej miku.

§.662. Goten e rakis e pin i zoti i shpis e të dyten miku,

§.663. Kashaten e nyjen miku, mandej i zoti i shpis.

§.664. Aj zot shpije, qi e njyete kashaten perpara mikut, late 500 grosh
giobë.

§.665. Aj zot shpije, qi koritte trevezen e vet nder sy të mikut, late
500 grosh giobë,

§.666. Pushka e shtîme per mik të prém nuk kà giobë.

NYE I NANDDHETENANDTËT.
Ndermjetsija.

§.667. Ndermjetsi, si lajmtari, nuk bân faj as nuk xêhet.

§.668. Ndermjetës thirret aj, i cilli hîn per me dà fjalët e kqij a, me
shmangë rragen, prej të cillave mùnd të shkaktohet vrasa a ndo 'i rrênim
tj eter.

§.669. Nderrnjetës mùnd të jét burrë a grue, djalë a vajzë a edhè
Prifti.

§.670. Ndermjetës mùnd të hîjë per shpi me shpi, per katund me katund,
per flamur me flamur.

§.671. Me i u pré ndermjetsija njij shpis së veçanët, vetë e kerkon
mikun.

§.672. Me i u pré ndermjetsija njij kaktundi, katundisht u lypë mikun.

§.673. Me i u pré ndermietsija njij flamuri, flamuri mbarë e lypë mikun.

§.674. Me i u pré ndermjetsija Priftit, mikun e lypë Famullija, në të
cillen gjindet, a sè flamuri e lypë, po hîni ndermjet n'emen të
flamurit.

§.675. Prifti, per me dà të keq, hîn ndermjet jo n'emen të vet, por a
n'emen të Famullis a n'emen të flamurit; por vetëm atbotë, kùr mos ti
pûnojë fuqija e fjalës fêtare.

§.676. Po s'u inuer para sysh fuqija e fjalës fetare, atbotë Prifti hîn
ndermiet si çdo qytetas, por, tuj mos bajtë zyria e tij shpatë e litàr,
po i u bâ n'asgja ndermjetsija si e çdo qytetasit, katundi a flamuri do
t'a mkambin nderen e tij tuj e lypë mikun e prém.

§.677. Me kênë të vramë njiqind vetë në njânin krah e në tietrin
kurrnji, s'i të hîjë kush ndermjet, pushka do të prâjë, zjarmi do të
shuhet.

§.678. Me bâ me u qitë poshtë flala e ndermjetsit, ajo lagje, qi të
fîlloëj pusken, i a pret mikun ndermjetsit. (Po s'prâni pushka e fjala e
gergasa permbas ndermjetsis, perzihet lamshi per mnerë, kryqzohet
pushka, e grihen aty per aty.)

§.679. Fjalët e dokshme të ndermjetsis jânë: "Leni flalët, or juni, jam
ndermjet une! Prani pushken, burra, un jam nderrnjet mjé ké të mirremi
vesht. Prani pushken, sè katundi..., flamuri... âsht ndermjet!"

§.680. Ndermjetsi u mêrr pêgjet të dyja lagjeve, tui u dà diten sè kùr e
kû do të mblidhen në kuvend, per me u mârrë vesht.

§.681. Po nuk muejt me i ndreqë ndermjetsi, pêgjet e të dy lagieve u
lshon në dorë burrave t’urtë, e ky atbotë lirohet e del prej
nderrnjetsije.

§.682. Ndermjetsija mbaron gjithherë a me të rame diellit a me të mârrun
të diellit (me të lem a me prendim të diellit).

NYE I NJIQIDTËT.
Dorzanija.

§.683. Dorzânë thirret aj, i cilli i Iidhet kuej per të pergjegiun të
njij detyre, të cillen, po s'e lau në vade të caktueme detyrsi, ky bahet
dordhânës.

§.684. Uhasi, 'si të két dorzânë, s'kà nevojë me i shkue në derë
detyrsit, dorzâni do të pergjegjet per tê: "Dorzânë, dordhânë", thotë
kanûni.

§.685. Edhè në dekët detyrsi, uhasit s'i prishte gjâ, per detyrë, qi aj i
pat këtij, do të pergjegjet dorzâni: "N'dekët detyrsi, rrnofët
dorëzani," thotë kanûni.

§.686. Me bâ me u pendue dorzâni e me dashtë me dalë dorzânije, kanûja
nuk e lên, sepsé: ,, Dorzani nuk hîn per me mbajtë në mend, por per me
là".

§.687. Dorzani hîn me mirvet, e prandej nuk kà tager me lypë kpucë as të
detyrsi as tê uhasi: "Dorzânë e bestàr nuk hîn kush me të holla".

§.688. Detyrsi, kùr lypë kend per dorzânë e, per n'i hîfèt ky, faqe
burrave i thotë: "Un po të hi dorzânë, por shikjo, sè, po s'e pate nder
mend me i bâ gadi të hollat në vade të caktueme, më kallxo qyshë tashti e
të bahem gadi me là per ty. T'a dijshë, sè shnierzim nuk duroj!

§.689. Po nuk i u pergjegj detyrsi dorzânit, edhè e lên të lidhë qi të
lajë ky prej vedit detyren e tij, dorzâni do t’i a apë pengun uhasit.

§.690. Uhasi kà tager me i a dorzue kuejdo at peng, per me xierrë
detyren e vet.

§.691. Dorzani kà tager me bâ vàj në katund kundra detyrsit të keq, e
katundi do t'a ngushtoîë detyrsin qi t'a shperblejë pengun e dorzânit e
t’i a dorzojë të zot't.

§.692. Po s'i bani gadi të hollat detyrsi vetem prei dhunet e
kasnecijet, katundi e giobitë permbas randsis së fajit pré presë të
bame.

§.693. Po i bani gadi te hollat detyrsi ne vade te caktueme, para sè t'i
a dorzojë te zot’t do t'a bajë me dije dorzanin.

§.694. Po kje sè detyrsi nuk muejt me i bâ gadi të hollat në vade të
caktueme vetem prej skamit, dorzâni do të rrîjë gadi me là per'tê, e
ketë me e pritë, sè "Dora e thatë s'kà uratë" e s'kà pse e qet në
katund, pse vajin nuk i a veshtron: t'a kishte matë vedin para sè t'i
hite dorëzanë.

KRY I NANDËMBDHETËT.
GJAKU E GJINIJA, VLLAZNIMI E KUMBARIJA NË KANU TË MALEVET.

NYE I NJIQIDEPARË.
Gjaku e gjinija e breza Shqyptarësh.

§.695. Vargu i brêzavet të gjakut e të gjinis, shkon në të pasosun per
Shqyptarin e malevet.

§.696. Mahet vllà e fis me të gjith ata, prej së cillësh të parët e tij
jânë dà heret a vonë.

§.697. Katerqind zjarmesh me u dà Shqyptari, aj as mêrr as ep, d.m.th.
nuk bân krushqi.

NYE I NJIQIDEDYTË.
Lisi i gjakut, lisi i tamblit, nip trungut e nip bijet.

§.698. Brêzat rrjedhin a prej gjakut a prej gjinis.

§.699. Brêzat e gjakut rrjedhin prej ânet të babës; brêzat e gjinis
rrjedhin prej ânet të nânës.

§.700. Rrjedhja e brêzavet prej ânet të babës thirret "Lisi i gjakut".

§.701. Rrjedhja e brêzavet prej ânet të nânës thirret "Lisi i tamblit"..

§.702. "Nip trungu" a "mesë trungu" thirret aj varg mashkujsh a fêmnash,
qi rrjedhun prej plangut të babës.

§.703. Nip a mesë bijash thirret aj varg mashkuish a fêmnash, qi
rrjedhin prej bijave të martueme.

NYE I NJIQIDETRETË.
Vllaznimi.

§.704. Vllaznimi, qi bahet tui pî gjak, e ndalon krushqin pergiithmonë
ndermjet të vllaznuemve, shpis së tyne e zjarmit të tyne.

NYE I NJIQIDEKATERT.
Kumbarija (Shengjonija).

§.705. Shka âsht gjaku e gjinija per kah krushqija, ashtû âsht edhè
kumbarija.

§.706. Kumbarija e Shqyptarit të malevet âsht tri nduersh:

a) kumbarija e Pagzimit,
b) kumbarija e Kunorës,
c) kumbarija e Flokvet.

NYE I NJIQIDEPESËT.
Kumbarija e Pakëzimit.

§.707. Kumbarija e Pagzimit e ndalon krushqin brêz mbas brêzit jo veç
nder të pagzuemin, prînden e të pagzuemit e nder ata, qi e peshojn në
derë të Kishës, por edhè nder sà rob të két shpija e njanës e të tjetres
lagje e të zjarmit të tyne mbarë.

NYE I NJIQIDEGJASHTËT.
Kumbarija e kunorës.

§.708. Kumbarija e Kunorës e ndalon krushqin nder robët e shpis së
kumbarve e të shpis së dhàndrrit e, qi të plangsohet kumbarija e Kunorës
nder dy vllazni e të pershijë edhè zjarmet e tyne, kjo pûnë shkon me
kumbari të Pagzimit.

NYE I NJIQIDESHTATËT.
Kumbarija e Flokvet.

§.709. Kumbarija e ndrikullija, qi bahet në të rruem e në të mârrun të
flokvet hîn në Ildhje kanûnore, qi s'e luan gjâ.

§.710. Kumbarija e flokvet e ndalon krushqin brêz mbas brêzit ndermjet
shpis, vllaznis e zjarmit të kumbarës e të ndrikulls.

§.711. Ndrikullija âsht si nusija: si shkon nusja ké prîndët në kohë të
caktueme prej kanûnit, ashtû skon edhè ndrikulla në kohë të caktueme tê
kumbara.

§.712. Koha e ndrikullis e caktueme prej kanûnit âsht nji muej para së
Lidhunash.

§.713. Ndrikullija nuk mùnd të shtyhet mbi pêsë ditë: Ditët e ndejës së
ndrikulls tê kumbara do të jenë giithherë cub e jo kurr parë, tri a
pêsë.

NYE I NJIQIDETETËT.
Sjelljet kanunore në të marrun të flokvet.

§.714. Nun a kumbarë thirret aj, qi mêrr flokët.

§.715. Ndrikull a nunë thirret e âma e dialit a e vajzës, të cillvet u
mirren flokët.

§.716. Famull a famulleshë thirret djali a valza, të cillvet u mirren
flokët.

§.717. Nuni e ndrikulla jânë si vllà e moter e nuk veçohen prej gjindes
së shpis.

§.718. Po e mbushi vjetin djali e vajza, nuk u mirren flokët.

§.719. Me dekë fmija pà i u mârre flokët, nuk do të shtihet në dhé, do
të thirret kumbara i shenjuern; po kje larg kumbara, do ti mârrë flokët
nji tjeter, i cilli nuk do të jét prej vllaznijet e fisit të fmis.

§.720. Per të mârrun të flokvet të dialit duhet të jét burrë, e grue per
vajzë.

§.721. Prindja e djalit e té vajzës, të cilIvet tu mirren flokët, do të
bâin gadi buken sà mâ mirë qi të munden, per me nderue kumbaren.

§.722. Kumbara do të vîjë me nji prej dashamirësh të vet.

§.723. Thirren nja tre kater shokë per me mârrë pjesë në gzim të shpis.

§.724. Si të kênë pî kafé, goditet vendi,

kû do t’ulet Nuni e do të gjinden aty veglat per të mârrun të flokvet.

§.725. Lypet karriga, kû do fulet Nuni, kupa me ujë, në te cilin Nuni do
të lshojé nji asper të rrgjanët, msalla, qi do te shtrohet per të
pritun të flokvet, gershànë a brîsk rrues per të qethun a per të rruem
të famullit a të famulleshës.

§.726. Si t’ulet në karrigë Nuoi, ni djal i fisit i a pshtetë Nunit në
préhen famullin a famulleshen.

§.727. Nuni do t’î marrë flokët me kët rend: a) nji çubë në ballë, b) në
tambzja kà pji çube, c)mbas kreje nji çubë.

§.728. Si të mirren fjokët, Nuni i bjen ballit të famullit a të
famulleshës me gersbàpé tri herë, tu thànë: "Me shndet e jetë të gjatë!"
e puthë famullin a famulleshen e, tuj e hjeke prêhnit i a ep s'amës
Ndrîkulls, e cila edhè mêrr kupen me asper të rrgjanët.

§.729. Nuni i ep NdrikuIIes 50-150 grosh e jo mâ teper.

§.730. Çubat e flokvet i mêrr e âma edhè i ruen n'arkë,

§.731. Ndrikulla do t’i apë Kumbarës: gjurdi, brekë e mangore, e gjindes
se shpis se kumbarës sà të jenë do t’u çojë kuej msalle, kûj ride a
kollçikë.

§.732. Pa i u mârrë flokët finis, gershàna nuk do t’i a perkasë kryet,
po i u rriten teper flokët, i percullohen me flakë t'unës së pishës.

§.733. Si t’i mirren flokët finis,Kumbara bun at nâtë në shpi të
famullit a të famulleshës, ne e nesret çohet e mêrr me vedi ndrikullen e
famullin edhè i çon në shpi të vet, kû rrin tri a pêsë ditë, si mbas
kanûnit.

§.734. As mort as darsem e as të kremet s'luten pà ndrikull e kumbarë,
pà famull e famulleshë.