Martin Camaj

MARTIN CAMAJ (Biografi)

Figura e Martin Camajt si studiues dhe shkrimtar zë një vend të shquar në kulturën kombëtare shqiptare. Ndonëse ai jetoi larg lexuesit të tij natyral dhe i munguan efektet e recepsionit, prapëseprapë letërsia e Camajt e përmban mjaft të gjallë bashkëbisedimin me lexuesin e tij shqiptar. Siç është shprehur edhe vetë, ai ka qenë i dashuruar me gjuhën shqipe dhe i shfrytëzoi në maksimum mundësitë e saj shprehëse.
Martin Camaj lindi në Temal të Dukagjinit më 21 korrik 1925. Ai mori edukatë klasike në Kolegjin Ksaverian të Shkodrës, të drejtuar nga etërit jezuitë. Mbas pak kohësh, për shkak të vendosjes së regjimit komunist në Shqipëri, Camaj do të arratiset nga vendi për në Jugosllavi, ku ia del të regjistrohet si student në Universitetin e Beogradit. Atje mësoi italianistikë, romanistikë, teori letërsie, gjuhë klasike dhe sllavistikë, një botë e re kjo për një intelektual si ai, të edukuar në Shkodër.
Largohet nga Jugosllavia në verën e vitit 1956. Shkon në Romë, ku studion sërish dhe doktorohet. Në Romë ndjek rrethet letrare të këtij qyteti, ku njihet edhe me autorët emigrantë nga vende të ndryshme lindore, rusë, rumunë dhe sidomos me poetë balltikë. Ishin të gjithë anëtarë të një PEN-klubi me qendër në Londër. Atje nën kujdesin e Koliqit bëhet kryeredaktor i revistës "Shejzat" (1957-1975) dhe studion së afërmi botën arbëreshe.
Më 1961 transferohet në Mynih (Gjermani), ku specializohet përfundimisht në gjuhësinë shqipe, duke mos u shkëputur nga letërsia. Camaj u bë profesor i gjuhës dhe i letërsisë shqiptare në Universitetin e Mynihut dhe mbeti atje gjithë jetën, deri sa vdiq, më 1992.
Kontakti me kulturat e ndryshme perëndimore, njohja e poezisë moderne të poetëve më të njohur botërorë (Camaj ishte njohës i shumë gjuhëve të huaja), ndikuan në formimin e tij kulturor, ndërsa vepra e tij, qoftë në prozë apo në poezi mbështetet tërësisht në gjuhën shqipe dhe si përmbajtje i ka rrënjët në kulturën shqiptare, sidomos në mitin e trashëguar. "Prandaj nuk është e rastit që Camaj zgjodhi për të banuar një vend të shkëlqyer, me atmosferë disi të paqme e të virgjër shtëpijake, si alpet e Bavarisë, që çdo çast i kujtonin malet e thepisura të vendlindjes, ku nuk mund të kthehej kurrë", shkruan studjuesi i njohur Robert Elsie.
STUDIMET
Në të njëjtën kohë Camaj është edhe një ndër albanologët më të shquar, kryesisht me punimet e tij mbi gjuhën shqipe, historinë dhe të sotmen e saj. Ndër studimet kryesore mund të përmenden: Meshari i Gjon Buzukut, Romë 1960; Tekst mësimor i gjuhës shqipe, Wiesbaden 1969; E folmja shqipe në provincën e Avelinos, Firence 1971; Gramatika shqipe, Wiesbaden 1984; si dhe antologjinë Këngë shqiptare, Düsseldorf 1974.

Vargu im nuk ishte

Vargu im nuk ishte tragjedi
Ne fillim as fund.

Ai ishte fill i leshte
Tjerre prej bulza gishtash
Femnore

E u keput aty te habia
E zemres,
Lendim i holle.

Triskull bime me lule n'krye
Pa fryt
Do te kishte qene
Gjarpen.

Qyteti i lodrave

Rruga e ndan qytetin dysh:
kendej drite
djersiten permbas vetrine
gjarpni lekure,
krokodili hap e mbyll syte,
kanguri then arra me kthize
kundruell pinguinit me rruza
ne qafe.

Hijet e njerezve
Andej ne terrin e eger
Mbesin vrare ne dege,
mandej bien, nje derr,
nje ujk,nje tjeter tiger
e pijne voj e uthull ne lume
dhe dalin kukulla hekuri ne breg.

TINGUJT E PARE

Pava n'per qiellin e vrrinit dikur
tue kalue shume re
dhe lumejt e turbullt tue bajtun
gur e lande.
Tue hy ne t'shtaten vjet
ujkun e pava n'ikje me bisht nder kambe
e me veshe te cuem currk perpjete.
Shkova me njerzit e mij
shtigjeve te ngushta t'malit
e pata e u et.
Ndigjova ortiqet e bubullimen e motot
e fjalen "mos u tremb" ...tim ti.
Verat e lugjeve i ruej ne parzen
e n'flatzat e gjethit t'blere dhe sot
vendet e mija t'para i shoh.
Tingujt e currilave ne lagetina
e zani monoton i pipezes feminore
me mote n'mue jane rrite,
lule gjakut ne shullaje
per te dalun kange nje dite.

Trashëgimi

Katundi arbresh kaluer
mbi qafën e bjeshkës
shklet majën e humnerës
Shum ujë në lum
veshi i shkambit ushton.

Dheu më vren me synin e plakës
njiqindvjeçare
"Nanëmadhe, po shkon:
çka don me vehte të merrsh
në kodrinë, nën qeparisa?"
"Hijen e tire, bir!"

Dimën. Në ferrën e murrizit
la delja tri fjolla leshi.
Tri fjalë më la tezja arbreshe
te dheu i eshtnave tonë.

Fjalët e gjuhës seme - nji
udhtimë e gjatë e gjatë në kohë,
nji ushtimë e gjatë e gjatë
ndër veshë.

Rrungaja ne mars E kushdi, kush vjen ma

............................................ pare!

Ngrija apo fryma e detit?

Mes nesh bie mjegulla dhe erret
nder sy qafza e kemishes
mbi parzmin veruer.
Mange te gjana u fryne me ajer
tue nga neper lume e zdathun n'uje
ne grohtesine e gushtit.

Kore e vonueme --- beli yt i holle,
mos u perplas per rrezet e diellit,
mos e ndal fjalen ne gjuhe, flori.

i vjedhun. Kokrrat e sheges s'e plasen
levoren, te hollueme si leter cigarje,
e prit nande muej me u skuqe ato
prej turpit. Mbas levores

mali mjedis.
E kushdi, kush vjen ma

............................................ pare!

E ne mos ardhsha, eja e me prit
sa te prita nje bore
te rrungaja ne mars.

Sille mandej faqen e librit,
e qenies sate grueje me
Ne mars ka me u ndale edhe koha
ne syzit e pacelun t'hardhise dhe kokrrat
e shiut, t'imtat e motit, ke me i nda
tue keqyre ne lume nese ban pune dore,
arno, sharno, nje ti- nje uji,
nje ti- nje uji, nje ti.

Nje poeti te sotem

Rruga jote a e mire;
Parkat jane fytyrat ma te shemtueme
te miteve klasike. Ti nuk shkrove per to
por per rasa guri e balle njerezore
me rrudha shum e per dashunine

Vargjet tua jane per t’i lexue ne heshtje
e jo para mikrofonit
si te cetes se poeteve tjere

zemra
ndonese nen shtate lekura
akull,

akull
ndonese nen shtate lekura.__________________

Mal i rrexuem

Ne oren gjashte t’agimit
i qindronte aty shtrengates
Ne mjesdite u shkoq pylli
mollza e faqes, e ra ne lume

Ra dielli e ndriti dhene e ri
rraje te shkyeme, lisa te percame
e sosjen ne vetedijen time

Banoret e malit perballe pyeten:
vend i brishte, ku t’i fshehim syte
ne ballin tand pa lisa?

Ishulli


Çdo hymje n’ishull u mbyll
spitali dyer hekuri u mbyll
e çmendorja për qen, pranë.

Përmbas horizontit – heshtimi,
mes flokësh kaçurrela resh
zbardhen sy qeni
në suazën e veshëve lopata.

Banorët e ishullit enden
shkushullueshëm
nëpër ishull sa nji qeth buke
në hartë
para qenit të sëmunë,
enden me vargoj qeni në dorë
dhe era u vjen djersë qeni.

Vrasja e poetit


Liria e fshehun mbas vargjeve
të poezisë
nuk ishte vetëm:
para tyne rrishin galuc roje
shpend mishngranës
me fytyrë njerëzore.

E ti ishe për ta nji bletë
tue u rropatë kah drita në qelq,
andej kufijve të botës
njerëzore.

Fije mëndafshi


Fije mëndafshi n’ajër nxe
nga dielli i mbasditës
ndalen e rrijnë pezull
përmbi vetminë e dheut

mandej ulen e lodrojnë
ndër veti mashkull e femën
nëpër sende që ndryshe
nuk bien askurr në sy.

Në muzg kur ulet era
pushojnë fjollza fjollza
bardh, mbi thepa drizash
krahas me lule.