HONORE DE BALZAK

HONORE DE BALZAK

NDODHI NE SHKRETETIRE



- Kjo
pamje te fut tmerrin!- tha ajo kur u larguam nga kopshti zoologjik I
zotit Marten. Sapo kishte pare se si “punonte” ky
natyralist kokekrisur me hienen e vet.
- Ne c’menyre, -
vazhdoi ajo, - t’i kete zbutur, valle, ato shtaze te egra, sa te
jete aq i sigurt per dashamiresine e tyre dhe te…
- Kjo dashamiresi, qe juve ju duket e cuditeshme, - e nderpreva une, - eshte, sidoqofte, dicka krejt e natyreshme.
- Oh!- ia beri ajo dhe nje buzeqeshje mosbesimi iu end ne fytyre.
- Pse, mos ndoshta pandehni se kafshet nuk kane ndjenja? – pyeta une.
Ajo ,e shikoime habi.
-
Sigurisht, - vijova une, - duhet te pranoj se, kur pashe per here te
pare zotin Marten, edhe mua me shpetoi nje britme habie. Ndodhesha
atehere perbri nje ish-ushtari, qe kishte kemben e djathte te prere. Ai
kishte nje nga ato fytyrat te patrembura qe mbajne vulen e luftes dhe
ne te cilat jane te shkruara gjithe betejat e Napoleonit. Por ai ushtar
i vjeter mbarte ne vetvete, para se gjithash, dicka te cilter dhe
gazmore, dicka qe mua kurdohere me josh te afrohem me nje njeri. Ai
ishte pa fjale nje nga ato tipa kokeshkrete qe s’u ben syri
bef,qe edhe ne castet e fundit te nje shoku gjejne dicka per te qeshur,
qe degjojne pa u tronditur vershellimen e plumbave , qe nuk e vrasin
mendjen fort. Pasi e shikoi njehere me verejtje te zotin e kopeshtit
zoologjik, qe doli nga kuvlia, ai mblodhi buzet si me tallje e me
mosperfillje. Dhe, kur une levdova gximin e zotit Marten, ai vuri buzen
ne gaz dhe tha shkurt, duke hedhur koken prapa:
- Kjo dihet qekur!
- Si dihet? – ia prita une. – Po te keni miresine te ma shpjegoni kete te fshehte, do t’jua di per nder.
Pas
pak minutash shkuam ne te parin restorant te mire per te ngrene dreke.
Ne buke e siper ai ushtar i cuditshme piu nje shishe me shampanje dhe
kjo ia kthjelloi kujtimet. Ai me kallezoi historine e vet dhe atehere
une e pashe se kishte pasur plotesisht te drejte te thoshte “Kjo
dihet qekur”.
Kur mbrerritem ne shtepine e saj, ajo mu lut aq
shume, sa me ne fund m’u mbush mendja te hidhja ne leter
historine e ushtarit. Te nesermen ajo mori kete episod te nje epopeje
qe do te mund te titullohej “Francezet ne Egjipt”

* * *

Ne
kohen e fushates qe ndermori gjeneral Dozeji ne Egjiptin e Eperm, nje
ushtar nga Provansa ra ne duart e luftetareve te Berberise dhe arabet e
moren me vete ne shkretetire, pertej ujvares se Nilit. Per te qene sa
me larg nga ushtria franceze dhe per tu siguruar keshtu prej saj,
arabet udhetuan me te shpejte gjithe diten dhe vetem naten bene pushim.
Qendruan afer nje burimi te rrethuar me palma, ku kishin pase fshehur
disa rezerva ushqimore. Duke mos menduar qe robi do te orvatej te
arratisej, ata i lidhen atij vetem duart dhe rane te flinin, pasi
hengren ca hurma dhe u hodhen elb kuajve.
Provansali guximtar, me te
pare qe ata nuk ishin ne gjendje ta ruanin, kapi me dhembe nje shpate
dhe e vuri shtrengueshem midis gjunjeve. Pastaj preu me te terkuzat qe
nuk e linin te perdorte duart. Atehere rrembeu njesasi hurmash te thata
e me nje traste plot elb, barut dhe fisheke. Mandej ngjeshi ne brez
shpaten, i hipi nje kali dhe ia mbajti me te shpejte nga ajo ane ku
kujtonte se ishte ushtria franceze. Nga padurimi qe te arrinte ndonje
njesit bashkatdhetaresh, e godiste aq shume me mamuze kalin e
zgerlaqur, sa me ne fund kafsha e gjore ngordhi ne ije te copetuara dhe
e la francezin fill vetem ne mes te shkretetires.
Pasi eci nje cope
udhe neper rere, me tere guximin e nje te burgosuri te arratisur, iu
desh te ndalej, se po thyhej dita. Me gjithe kthjellesine e diellit ne
vendet e lindjes, ai nuk kishte me fuqi ta vazhdonte rrugen. Per fat te
mire kishte arritur nje lartesire ku ishin disa palma, gjethet e te
cilave i kishte pare qe larg, keshtu qe ne zemren e tij u zgjuan
shpresat me te embla. Mirepo ishte aq i rraskapitur, saqe u shtri mbi
nje shkemb graniti, qe, per cudi, natyra e kishte sajuar ne trajten e
nje shtrati fushor, dhe atje fjeti pa marre asnje mase vetembrojtje
gjate kohes se gjumit. Qa penduar qe ishte larguar nga arabet e qe
ishte ndare prej tyre dhe prej cdo lloj ndihme.
Dielli, qe me rrezet
e tij te pameshirshme binte pingul mbi granitin dhe shkaktonte nje
nxehtesi te padurueshme, e zgjoi, provansalin, i cili nga pakujdesia
ishte shtrire ne anen e kundert te hijes qe hidhnin ne mengjes kurorat
e bleruara dhe madheshtore te palmave.

Ai shikoi njehere ato peme te vetmuara dhe u drodh i teri. Ato i sollen
nder mend shtyllat elegante te katedrales arabe te Arles, te
kurorezuara me gjethe te gjata. Por, kur i numeroi palmat dhe hodhi nje
veshtrim perqark, e kapi deshperimi. Ishte nje oqean i pakufishem. Rera
e murrme e shkretetires shtrihej pa fund nga cdo ane dhe vezullonte si
nje teh celiku qe e rreh drita e forte. Ai nuk dinte nese kishte
perpara nje det te akullt polar a nje grumbull liqenesh me faqe te
rrafshet si pasqyre. Nje avull pervelues vertitej mbi ate toke te
levizeshme. Qielli shndriste me nje qartesi te vecante, si shkelqen
vetem ne ato vise te Lindjes. Pastertia e tij nuk i linte fantazise
asgje tjeter per te deshiruar. Qiell e toke ishin ndezur flake. Qeteia
te trembte me madheshtine e saj te eger e te perbindeshme. Pafundesia,
pamatesia te depertonte ne shpirt nga te gjitha anet: asnje re ne
qiell, asnje frymemarrje ne ajer, asnje paarregullsi ne vijat e
valezuara e te holla te reres; horizonti ravijezohej ashtu si
ravijezohet ne det kur moti eshte i bukur, me nje vije te ndritshme, qe
ishte po aq e holle sa tehu i nje shpate.
Provansali rroku me krahe
trungun e nje palme si te ishte trupi i ndonje miku; pastaj qau perfund
hijes se vogel qe hidhte pema mbi granitin. Dhe ndenji aty, duke
shikuar me trishtim te pafund skenen e pameshirshme qe i hapej perpara.
Ai leshoi nje thirrme si te donte te provonte vetmine. Zeri i tij, qe
humbi midis dredhave te aaj kodrine, perhapi vetem nje tingellime te
vogel ne hapesire, qe nuk shkaktoi asnje jehone. Jehona tingelloi ne
zemren e tij; ishte njezet e dy jec; ai mbushi karabinen.
- Do t'i vije koha edhe kesaj, - tha duke e lene prape pertoke armen.
Tek
shikonte larg hapesiren e kalter, zuri te enderronte per Francen.
Thithte plot endje aromen e rrugicave te parisit, kujtonte me rradhe te
gjitha qytetet neper te cilat kishte kaluar, fytrat e shokeve dhe
rrethanat me te vogla te jetes se vet. Se fundi valezimet e reres ne
shkretetiren e pafund i dhane krahe fantazise se tij prej francezi te
viseve jugore dhe iu shfaqen perpara syve guralecet e Provanses se
dashur. Duke pasur frike nga rreziqet e nje vegimi aq te cuditshem,
zbriti tatepjete kodres, nga ana e kundert e saj. U gezua shume kur
midis blloqeve te medha, prej graniti, qe perbenin themelin e kodrines,
pa nje guve te sajuar nga vete natyra. Mbeturinat e nje hasre tregonin
se ai vendstrehim kishte qene dikur i banuar. Pastaj zbuloi pak me larg
disa palma plot me hurma dhe befas iu zgja ne zemer instikti qe na lidh
me jeten. Zuri te shpresonte se do te mund te mbahej gjalle derisa te
kalonte atypari ndonje karvan arabesh.

Me zemer te ngrohur nga
keto mendime, keputi disa hurma te pjekura dhe, pasi e shijoi kete
ushqim te pashpresuar, arriti te bindej se palmat i kishte mbjelle
banuesi i meparshem i guves. Tuli i fresket dhe plot leng i tyre
tregonte nje perkujdesje te vecante. Provansali kaloi papritmas nga nje
deshperim i zi ne nje gezim pothuajse te cmendur. U ngjit prape ne
koder dhe pjesen tjter te dites e shfrytezoi per te rrezuar njeren nga
palmat e pafryteshme qe i kishin sherbyer si strehe nje dite me pare.
Nje kujtim i vagelluar ia coi mendjen te shtazet e shkretetires dhe,
duke parashikuar qe ato do te vinin per te pire uje tek kroi qe buronte
perfund shkembinjeve dhe qe humbiste ne rere, vendosi te mbrohej prej
tyre duke vene nje pengese perpara baneses. Me gjithe zellin, me gjithe
forcen qe i jepte frika se mos e shqyenin ne gjume e siper, nuk ia doli
dot te priste palmen e ta bente copa cipa ate dite, por mundi vetem ta
rrezonte. Ne mbremje kur u shemb kjo mbretereshe e shkretetires, zhurma
jehoi deri larg, sikur po renkonte e gjithe ajo hapesire e vetmuar. Ai
u drodh, thua se kishte degjuar nje ze qe i paralajmeronte ndonje
fatkeqesi. Por, si e mblodhi disi veten, ia hoqi shpejt e shpejt pemes
gjehet e gjata e te gjera dhe i perdori ato per te rregulluar hasren ku
do binte per te fjetur.
I lodhur sa nga puna aq edhe nga zagushia e zuri gjumi perfund mbuleses se kuqerreme te asaj shpelle te lagesht.
Ne
mes te nates ia prishi gjumin nje zhurme e cuditeshme. U ngrit dhe ne
ate qeteesi te thelle degjoi zhurmen e nje frymemarrjeje, qe ishte aq e
fuqishme dhe aq e rende, sa nuk mund te ishte e nje qenie njerezore.
Nje
frike e papaershkrueshme, qe shtohej edhe me nga erresira, qetesia dhe
pagjumesia, plakosi zemren e djaloshit. ai nuk e ndjeu se si iu ngriten
floket perpjete tek pa me sy te zgurdulluar ne erresire dy drita te
zbehta, te verdhme. Ne fillim pandehu se ato dy drita ishin nje
pasqyrim i syve te vet, por pas pak shkelqimi i gjalle i nates e
ndihmoi te shquante dalengadale sendet brenda ne guve dhe ai pa nje
alamet shtaze, qe ishte shtrire pak hapa larg tij. ishte luan, tiger
apo krokodil? Provansali nuk ishte ne gjendje ta dallonte ne c'grup
kafshesh hynte, po frika qe ndiente ishte edhe me e madhe, dhe nga
padituria i shkonin nder mend gjithfare rreziqesh. Torturen e
lemerishme, qe i shkaktohej tek degjonte ate frymemarrje, e duroi pa
guxar te bente as levizjen me te vogel. Nje ere e rende si e dhelpres
por aq e forte, sa te shponte hunden, mbushi shpellen. Kur nuhati ate
ere, frika e tij arriti kulmin, sepse tani nuk mund te dyshonte me per
pranine e asaj shoqeje te llahtarshme ne strofken e se ciles ishte
strehuar.
Pas pak, vezullimi i henes qe po ulej ne horizont e
ndricoi guven dhe atehere u duk lekura lara-lara e nje pantere. Ai luan
i Egjiptit po flinte qete qete, mbledhur kruspull si ndonje qen i madh
te hyrja e nje shtepie. Syte, qe i kishte hapur vetem per nje cast, i
kishte mbyllur prape. Ae shtrire me fytyren kthyer nga francezi.
Nje
mije mendime te ngaterruara iu shpifen ne koke robit te panteres; se
pari deshi ta vriste shtazen me pushke, mirepo vuri re se ndermjet tij
dhe egersires nuk kishte mjaft vend per te marre vijen e shenjimit. Po
sikur ajo te zgjohej...?

Ky mendim ia ngriu gjakun ne dej.
Ne ate qetesi te plote, kur e
ndjeu zemren t'i rrihte, mallkoi trokitjet e saj te forta, shkaktuar
nga vershimi i gjakut, sepse kishte frike se mos i prishte shtazes
gjumin. Dy here hodhi doren mbi shpate per ti prere koken armikut,
mirepo veshtiresia per te shpuar nje lekure te forte e te lemuar e
detyroi ta hiqte nga mendja ate plan te guximshem.
Sikur te mos ia pres dot koken, ajo do te me shqyeje ne cast, mendoi ai.
Me ne fund, nje perleshje e hapur iu duk gjeja me e mire dhe prandaj vendosi te priste sa te zbardhte dita.
Dhe
dita zbardhi shpejt. Tani francezi mundi te vezhgonte panteren, qe
kishte turirin te zhyer ne gjak. "Qenka ngopur se ngreni. - tha me
vete, pa vrare mendjen se ajo mund te kishte ngrene mish njeriu,- Kur
te zgjohet, nuk do jet e uritur."
Ishte pantere femer. Lekuren e
barkut dhe te ijeve e kishte te bardhe bore, ndersa disa vurrata te
vogla, qe dukeshin si kadife, sajonin ca si sumbulla te bukura perreth
panxhave. Edhe bishti muskuloz ishte i bardhe por mbaronte me disa
rrathe te zinj. Jelen e kishte te verdhe si floriri, por te lemuar e te
bute, me to njollat karakteristike, te celeta e te mbyllura, qe e
dallojne panteren prej shtazeve te tjera te familjes se saj.
Ajo
zonje shtepie e tmerrshme, por e qete, po gerhiste ne nje poze jo me
pak te hijshme se te nje maceje qe prehet mbi nje shilte kanapeje. Mbi
panxhat e pergjakra, muskuloze e te armatosura mire me kthetra kishte
mbeshtetur koken; qimet e rralla dhe te drejta te mjekrres dukeshin
posi fije argjendi. Sikur pantera te kishte qene mbyllur ne nje kafaz,
provansali me siguri do te ishte mahnitur nga bukuria e saj dhe nga
kontrastet e forta te ngjyrave te gjalla, qe i jepnin lekures se saj
shkelqim madheshtor; por ne kete cast ai ndjeu se si iu erren syte para
asaj pamje ogurzeze. Para ketij rreziku ushtarin e leshoi zemra, kurse
perpara grykave zjarrvjellese te topave ai do te kishte luftuar, pa
dyshim, trimerisht. Por, se fundi, i lindi nje mendim i guximshem dhe
ky mendim ia thau djerset e ftohta qe i rridhnin curke nga balli.
Duke
mos pasur rrugedalje tjeter, e mori vdekjen ne sy dhe, pa qene as vete
plotesisht i vetedijshem, ai pa ne kete aventure nje tragjedi, ne te
cilen vendosi ta luante rolin e vet me nder deri ne skenen e fundit.
Pardje arabet ndoshta do te me kishin vrare"- mendoi dhe priti i qete e me njefare kureshtje derisa te zgjohej armikja e tij.
Kur
lindi dielli, pantera befas celi syte, pastaj hapi me vrull putrat,
sikur te donte t'i shtriqte e t'i shpinte. Me ne fund gogesiu dhe, duke
hapur gojen, tregoi dhembet e saj te hatashem si edhe gjuhen, qe e
kishte te ashper si ndonje rende. Ai hodhi doren mbi kamen e vogel e te
shkurter, qe ua kishte marre arabeve. Ne kete cast pantera ktheu koken
nga ai dhe i shikoi me verjtje, pa levizur fare. Nga veshtrimi i ngulet
i syve te saj metalike dhe nga kthjelltesia e padurueshme e atyre syve,
provansalit iu rrenqeth mishi, vecanerisht kur, befas shtaza u ngrit e
shkoi drejt tij. Mirepo ai e veshtroi embel, sikur te donte ta
magnetizonte, dhe e la t'i qasej prane. Pastaj i lemoi tere trupin, nga
koka te bishti, me nje levizje te bute e perkedhelese dhe gudulisi me
thonj rrathet ne shpinen e verdhe te panteres. Shtaza ngriti bishtin
tere qef dhe, kur francezi e ledhatoi per te treten here, leshoi nje
gerhitje, sic bejne macet kur duan te shprehin kenaqesi. Por ajo
gerhitje doli nga nje gryke e thelle dhe e fuqishme e jehoi ne te
gjithe guven.
Kur u bind se shoqia e tij tekanjoze, e cila per fat
te mire, e kishte thyer urine nje dite me pare, tanime ishte zbutur, u
cua dhe deshi te dilte nga shpella. Pantera e la te shkonte qete-qete,
por, kr ai kaloi kodren, kerceu e i shkoi pas me po aq lehtesi sa
harabelat kur hidhen nga nje dege ne tjetren. Pastaj e veshtroi me ca
sy qe shkelqenin jo aq eger dhe leshoi ate ulerime te vrazhde, qe
natyralistet e krahasojne me zhurmen e nje sharre.
Ai u mundua te
luante me veshet e saj, t'i lemonte barkun dhe t'i kruante koken me
majen e kames, duke pritur castin e volitshem per ta vrare; mirepo
ndjeu fortesine e eshtrave te kafkes e u drodh kur mendoi se mund te
mos ia arrine qellimit. Ngriti tehun e kames, kur papritmas shtaza u
leshua hijshem te kembet e tij: kohe me kohe, ngrinte syte nga ai she,
me gjithe egersine e lindur, ne shikimin e saj verehej njefare
dashamiresie.
Provansali i mjere u mbeshtet pas nje palme dhe zuri
te hante hurma. Kohe me kohe i hidhte syte nga shkretetira per te pare
se mos dukej gjekundi ndonje shpetimtar, e pastaj nga shoqja e tij e
llahtareshme, per t'u siguruar se ajo s'do ti bente ndonje te keqe. Sa
here qe ai flakte nje berthame hurme, pantera e shikonte vendin ku
binte berthama dhe atehere syte e saj shprehnin nje dyshim te
patreguar. Ajo e vezhgonte francezin me e vemendshem te nje
tregetari, por kur mbaroi se ngreni, ajo i lepiu kepucet, te cilave ua
hoqi per mrekulli krejt pluhurin me gjuhen e saj te fuqishme.
"Po
sikur ta marre uria?"- mendoi provansali. me gjithe drithmat qe i
shkaktoi ky mendim, ai filloi ta cmonte plot kureshtje madhesine e
panteres. me siguri ajo ishte nje nga me te bukura e races se vet,
sepse ishte tri kembe e lerte dhe kater e gjate, pa perfshire ketu
bishtin. Edhe bishti, kjo arme e fuqishme, qe vinte i rrumbullaket si
ndonje topuz, ishte nja tri kembe i gjate. Koka, me madhesi sa koka e
ndonje luaneshe, kishte nje hijeshi te cuditeshme. tani, fytyra e asaj
mbretereshe vetmitare shfaqte njefare embelsie, bisha e kishte shuar
etjen e vet per gjak dhe donte te lozte.
Ushtari provoi te shkonte
here andej e here ketej; pantera e linte te lire, por vec e ndiqte me
sy. Ajo i shembellente tani me pak nje qeni besnik sesa nje maceje te
madhe te races angora, qe shqetesohet nga cdo gje, edhe nga vee
levizjet e te zotit. Kur ktheu koken, pa mbrapa burimit mbeturinat e
kali te vet; pantera e kishte zvarritur coftinen deri aty. Kjo pamje e
qetesoi francezin. Tani ai mund ta shpjegonte lehte pranine e shtazes,
si edhe shkakun pse ajo nuk e kishte ngare ne gjume e siper. Kjo
rrethane fatlume i ngjalli besim ne te ardhmen dhe i zgjoi shpresen e
cmendur se do te bashkejetonte tere diten paqesisht me panteren, po te
perdorte te gjitha mjetet per ta zbutur dhe per t'i fituar zemren.
Djaloshi
u kthye tek ajo dhe pa me nje gezim te parrefyer qe ajo po luante nga
pak bishtin. Atehere ai u ul pa frike perbri saj, dhe ata filluan te
lozin me njeri tjetrin. Ai i zinte me dore panxhat dhe turirin, i
perdridhte veshet, e shtrinte ne kurriz dhe i kruante ijet e buta si
mendafshi.
Djaloshi, i cili njeren dore e mbante te kama. mendoi
edhe nje here t'ia ngulte panteres lehtebesuese, por tani pati frike se
mos ajo e mbyste ne nje luftim per jete a vdekje. Pervec kesaj, ai
ndjeu ne zemren e vet nje si ze qe i thoshte te mos e ngiste ate qenie
te pademshme. I dukej sikur kishte nje shoqe ne ate shkretetire te
pafund dhe tani po i sodiste jo me aq frike zhdervjellesine dhe
hijeshine e trupit te saj.
Kur filloi te thyhej dita, ai ishte
pajtuar me gjendjen e vet te rrezikeshme. Shoqja e tij tani ishte
mesuar t'i kthente syte e ta shikonte kur ai e therriste "kanakare". Ne
te perenduar te diellit ajo leshoi disa here me rradhe nje britme te
thelle e melankolike.
- Tani, te duhet te biesh per te fjetur,- tha
ai duke pasur besim ne shkathtesine e kembeve te veta per t'ia mbathur
sa me pare, kur shtazen ta zinte gjumi. Per naten ai do te kerkonte
pastaj ndonje vendstrehim tjeter.
Ushtari priti me padurim oren e
ikjes dhe, kur kjo ore erdhi, u nis me te shpejte ne drejtim te Nilit.
Por, pa bere as nje cerek ore udhe neper rere, degjoi panteren qe po e
ndiqte pas duke kercyer; ajo leshonte kuhe me kohe ate britme te cjerre
qe ishte edhe me e frikeshme sesa zhurma e kercimeve te saj.
Ne kete
cast francezi u gremis ne nje nga ato gropa te rrezikeshme, qe jane te
pambushura me rere te shkrifet dhe prej ku njeriu s'del dot kurre. Si e
pa veten ngushte, ai uleriu nga tmerri. Pantera e kapi me dhembe per
jake, u hodh permbrapa me vrull dhe e nxorri ate si me magji nga
gremina.
- Ah, moj kanakare, - thirri ushtari duke e ledhatuar.
Keshtu
kaluan nja dy dite. Shoqerimi me panteren i lejoi provansalit te
sodiste bukurine madheshtore te shkretetires. Qe kur gjeti ketu ore
frike dhe ore qetesie, ushqimi si dhe nje krijese me te cilen mund te
merrej vazhdimisht, shpirti i tij ishte i mbushur me kundershtira, ai
po bente nje jete plot me te kunderta. Vetmia i zbulonte atij, gjithe
te fshehtat e saj e mbeshtillte me magjine e saj. gjente ne lindjen dhe
perendimin e diellit pamje qe nuk i njeh shumica e njerezve.
Airrenqethej kur degjonte permbi koke feshferitjen e flatrave te nje
zogu, te ketij mysafiri te rralle, ose kur verente se si shkriheshin
rete me njera tjetren, keto udhetare te ndryshueshme dhe
shumengjyreshe. Naten keqyrte pasqyrimet e henes ne ate det pa fund
rere, te cilit era ia trazonte faqen pa pushim. Filloi te jetonte me
diten e vendeve te Lindjes, magjepsej nga bukuria e saj perrallore dhe
shpeshhere, pasi verente pamjen e tmerreshme te nje tufani, ne ate
rrafshine ku rera ngrihej perpjete vorbuj vorbuj dhe shndrrohej ne nje
mjegull te kuqe te thate dhe ne re vdekjeprurese, shihte naten, e cila
afrohej magjiplote, e shoqeruar nga freskia bamirese e yjeve
farfuritese. Degjonte muziken e mrekullueshme te qiellit dhe atehere,
ne vetmi, shijonte lumturine e enderrimit. Kalonte ore te tera per te
kujtuar ndonje gje fare pa rendesi, per te krahesuar jeten e vet te
kaluar me te tashmen. Qofte ngaqe me vullnetin e tij te forte ai ia
kishte ndryshuar karakterin shoqes se vet, qofte ngaqe ajo gjente
ushqim te mjaftueshem ne shkretetire, e verteta eshte se ajo e kursente
ne cdo cast jeten e djaloshit, dhe ky me ne fund, kur e pa aq te zbutur
dhe aq te nenshtruar, largoi nga vetja cdo mosbesim. Pjesen me te madhe
te kohes e kalonte me gjume, por, si ajo merimanga ne pezhishken e vet,
ai rinte ne roje dhe mezi priste castin per t'u cliruar, ne qofte se do
te kalonte ndokush aty pari. Flijoi kemishen per te bere nje flamur qe
donte ta varte lart ne nje palme, se ciles ia kishte hequr gjethet.
Nevoja e detyroi ta vriste mendjen dhe keshtu ai e nderi ate me se miri
me disa shkopinj, sepse kishte mundesi qe era te mos e valeviste ate
flamur ne castin kur shtegetari i shumepritur do te ishte duke vrojtuar
ne shkretetire.....
Ne ato ore te gjata, kur e humbte shpresen, ai
merrej me panteren. Me ne fund kishte mesuar t'ia kuptonte te dridhurat
e zerit dhe shprehjen e syve; kishte studiuar format e te gjitha
njollave qe mbulonin lekuren e saj ngjyre ari. "Kanakarja" as qe
gerhiste me, kur ai, ia merrte ne dore xhufken, atje te fundi i bishtit
te saj te llahtarshem, per te numeruar rrathet e zinj e te bardhe, ate
stoli te bukur, e cila se largu shndriste ne diell si ndonje gjerdan me
gure te cmuar. Ai kenaqej duke soditur pervijimet e holla dhe delikate
te shtatit te saj, bardhesine e barkut hijeshine e kokes. Por, para se
gjithash, e verente me endje kur ajo lozte.Atehere ai mbetej gjithnje i
mahnitur nga lehtesia dhe zhdervjellesia e levizjeve te saj. Cuditej me
shkathtesine qe ajo tregonte kur kercente ose kur fillonte te
kacavirrej, te zvarritej ose te ngjitej. Sado i madh te ishte vrulli i
saj, sado i lemuar te ishte shkembi prej graniti ku ajo rendte, ajo
ndalej menjehere kur degjonte fjalen "kanakare".
Nje dite nje shpend
shume i madh po vertitej ne ajer ne driten e forte te diellit.
Provansali e la panteren dhe zuri te keqyrte ate mysafir te ri. Mirepo
sulltanesha e braktisur, mbasi priti nje cast, nisi te hungerinte me ze
te mbytur.
Shqiponja u zhduk ne hapesire, ndersa ushtari filloi te sodiste perseri panteren.
-
ka edhe kjo shpirt, - tha ai, duke i kruar koken kesaj mbretereshe te
reres qe ishte ngjyre ari si rera vete, e bardhe dhe e vetmuar si ajo."

* * *

- Mire, - me tha ajo pas disa ditesh, - une e lexova ligjeraten tuaj ne
mbrojtje te shtazeve, por, si perfunduan ato dy qenie qe ishin bere, si
te thuash, enkas per t'u kuptuar me njera tjetren?
- Eh, perfunduan
ashtu sic ndodh shpesh, me nje keqkuptim. Njera pale pandeh, se pala
tjeter po e tradheton, sedra nuk i le qe te shpjegohen dhe keshtu ato
grinden nga kokefortesia.
- Nganjehere kjo ndodh edhe ne castet me te bukura- tha ajo. - Mjafton nje veshtrim, nje britme. Po tani jepini fund historise.
-
Kjo eshte nje gje tmerresisht e veshtire, po ju do ta kuptoni se c'me
rrefeu ushtari plak pasi e rrekelleu shishen me shampanje dhe thirri:
"Une nuk di fare c'i kisha bere, por ajo u kthye nga une si e terbuar
dhe me dhembet e saj te mprehte me kafshoi ne kofshe, por mjaft lehte.
Une pandeha se donte te me shqyente dhe ia rrasa kamen ne gryke.
atehere ajo rrokullis pertoke duke leshuar nje ulerime qe ma ngriu
zemren pastaj me shikoi nje here pa meri dhe ngordhi. Betohem per cdo
gje ne bote, per dekoraten qe asokohe s'e kisha ende, se me gjithe qef
do t'ia kisha kthyer jeten prape. Me dukej vetja sikur kisha vrare me
te vertete nje njeri. Dhe ushtaret qe e kishin pare flamurin tim dhe me
erdhen ne ndihme me gjeten me lot ne sy. Une kam luftuar ne shume
vende, vazhdoi ai pas pak, ne Gjermani, ne Rusi dhe ne France, kam
shetitur anembane, por nuk kam pare asgje qe t'i shembelleje
shkretetires; ajo eshte dicka me bukuri te rralle".

Përfaqësuesi më i madh i realizmit në Evropën
perëndimore. Balzaku dominon gjithë shekullin e XIX. Gazetar,
industrialist i munguar, krijues i afërsisht njëqind romaneve
në 20 vjet, figurë brilante e një shoqërie së
cilës ai përfundon duke iu imponuar, Balzak përzihet me
“fëmijën e shekullit” duke kontribuar në
krijimin e një miti: një burrë aventurash dhe
dëshirash në të njëjtën kohë edhe
ëndërrimtar, i plagosur nga kontradiktat e jetës
moderne. Në qoftë se Balzaku shpallte dy të
vërtetat e tij, fronin dhe altarin, Hygo dallonte tek ai një
shkrimtar revolucionar; ndërsa bashkëkohësit e tij e
merrnin për realist, Bodler e përshëndet si një
vizionar të mrekullueshëm. Vepra e tij përshkohet nga
tensione dinamike dhe kritike. Ajo jeton: Është ky
kompleksitet i pabesuesëm qe e bën Komedinë
hyjnore një vepër madhore me përmasa botërore.

Një
familje e ftohtë I ati i Balzakut, Bernard François Balssa,
funksionar perandorak, bir i revolucionit francez, u martua në
moshën pesëdhjetë e një vjeçare me një
nëntëmbëdhjetë vjeçare: kjo histori e
vërtetë mund të shërbente si pikë fillimi
për një roman balzakian. Në fakt, Honore nuk do të
pushojë së treguari për gratë e
“keqmartuara”, për dramat e jetës private dhe
për divorcet e shpeshta të çifteve. Një babai
liberal, besimtar i idealeve progresiste të kohës, i
përgjigjet një mama, që i do padyshim pak
fëmijët e saj dhe që mbyllet në trishtimin e
një jete të vetmuar. I mbyllur ne kolegjin e Vendom, Balzak
ruan nga fëmijeria e tij kujtime të pakta, si motrat e tij
– Laura, e lindur në 1800, dhe Lorenca, në 1802.
Në vitin 1814, familja e tij shpërngulet në Paris, dhe
Honore bëhet nxënës i liceut aktual të Charlemagne.
Një fëmijë i jashtëligjshëm shndërrohet
kështu në autorin e “Fiziologjisë së
martesës” ku do të thoshte se tradhtia është
përgjigjja e vetme e vuajtjeve të jetës
bashkëshortore.
Fillimet e një shkrimtari Ishte
dëshira e të atit që Honore të bëhej noter.
Por me të mbaruar studimet për drejtësi, ai zgjedh
të bëhet shkrimtar, vendos të jetë bir i veprave
të tij. Në atë kohë i riu Balzak ishte i majtë
dhe ishte vënë në dukje për materializmin e tij.
Nga pamundësia ekonomike Balzaku merr me qira një papafingo
në rrugën Lesdiguieres dhe i futet punës. Në fakt
kjo eksperiencë rigjendet në disa nga romanet e tij. Në
moshën 20-vjeçare Balzaku njohu jetën e një
studenti të varfër dhe një krijuesi në kërkim
të identitetit të tij. Për t’ia dalë
mbanë në letërsi në vitet 20 të shekullit XIX
duhet të shkruaje drama, histori ose poezi. Balzaku shkruan
një dramë, “Kromuell”. Një dështim i
plotë. Për të jetuar ai fillon të publikojë
disa romane të vogla antiromantike dhe satirike, nën
pseudonime të ndryshme: Jean Louis, l'Héritière de
Birague (1822). Pseudonimet e tij kanë një të
përbashkët,ndikimin nga emrat e borgjezisë: Horace de
Saint-Aubin, lord R'Hoone.


Jeta private dhe frymëzimi
Në jetën e tij private ngjarjet rrjedhin njëra pas
tjetrës, dy motrat e tij martohen. Lorenca vdiq në 1825 e
vetmuar pasi njohu nje ferr martesor. Përsa i përket
Balzakut, ai u bë në 1822 i dashuri i Laura de Berni, që
do ti qëndrojë afër për gjithçka, madje edhe
për mbështetjen financiare në ndërmarrjet e tij
të mëvonshme. Në qoftë se znj. Balzak ishte e para
grua 30-vjeçare që ai takoi, znj. de Berni ishte modeli i
të gjitha grave që rrethojnë botën e Balzakut, si
znj. de Mortsof apo znj. de Barzheton

Thenie filozofike te Balzakut


1
Vdekja eshte barazia me e larte
dhe liria me e larte!

2
Njerzit e paisur me fantazi
kane nje rini te perhershme!

3
Nje grua 40 vjecare ben per ty gjithcka!
Ndersa nje 20 vjecare nuk ben asgje!

4
Asgje nuk mund te barazohet me dashurine
e nje gruaje qe i dhuron nje burri
lumturine e dashurise se pare!

5
Druajtja nuk eshte vetem frike por
dhe nje tepri force e pa shfrytezuar!

6
Mungesa e komoditetit nuk duhet
kurre te thyej vullnetin e njeriut!
Gjeniu i ngjan çdokujt, e atij askush.