Filologjia e gjuhes shqipe.

nga **Geri** Mon 8 Feb 2010 - 10:55

Komunikimi
Gjuha(te folurit)
eshte nje fakt natyral dhe ndahet ne imitues dhe shprehese e
emocioneve. Sipas studiusve njerzit antike filluan te imitonin me ze
natyren qe i rrethonte si kafshet zogjte zhurmat etj po keshtu sipas
studiuesve nje nga nje nga emocionet e para te njeriut primitiv ka qene
frika. Sipas studiuesve germa e pare qe mund te kete qene natyrale per
njeriun primitiv ka qene p ose b. ba ose baba ka qene fjala e pare e
perdorur nga njeriu primitiv (shkencetaret italiane thojne p dhe pa ose
papa). Nisur nga kjo shkencetaret kane arritur ne perfundimin se emri i
zogut Kukuvajka Cuculo me italisht Cucko ne anglisht, Kuckuck ne
gjermanisht, kockoock ne holandeze dhe gok ne suedisht etj ka te
perbashket rrokjet Ku-ku si? ben edhe zogu por ne gjuhe te ndryshme.
nuk mund te perdorim fjalen imitim sepse zogu nuk flet.

E
folura nuk eshte instiktive por kulturale prandaj eshte shume e
veshtire te studiohet origjina e saj si dhurate e natyres apo e Zotit
(psh kur thuhet per Adamin qe u dha kafsheve shpendeve dhe bimeve nga
nje emer.)

Shkrimi
Homo
Sapiens komunikonte me te tijet me ze dhe me shenja. Por mund te flasim
edhe per krijimtari veprash artistike. Pikturat e zbuluara shkojne deri
ne 14000 vite p.k. Ndersa aty nga vitet 8000 p.k. jane zbuluar shenjat
e para te mesazheve behet fjale per rrasa guri te lyera ose te
gdhendura pietroglifet. Midis popujve qe kane shpikur pikturen jane
sumeret dhe egjiptianet.

Sumeret:
Shkrimi
sumer eshte shkrimi me i vjeter i njohur deri me sot. Zbulimet
arkeologjike kane nxjerre ne drite se qe 5000 vjet p.k nivelin e larte
te civilizimit te kesaj popullsie te vendosur ne jug te Mesopotamise
deri ne gjirin Persik. Me qytete Ur, Eridu, Uruk, Lagash, Umma, Adab
etj.

Egjiptianet:
Shkrimi
egjiptian ose hieroglifet si? i quanin greket shfaqen per here te pare
aty nga 2900 p.k. Me pas kemi shkrimet hieratike ose e shejte qe u
zevendesua nga demotika ose popullorja qe konkurronte ate greke deri ne
shek e V m.k. ku u zevendesua nga arabishtja.

vijon ne shkrimin tjeter me Linjat A dhe B ku kjo e fundit eshte me interes pasi mendohet te jete gjuha jone.

Linja B
Linjat A dhe B
Ne
Krete jane gjetur te gdhendur ose vulosur te themi me mire ne argjile
te pjekur shenja figurative qe mund te quhen edhe jeroglife. Ky shkrim
jeroglif tip A antik(arkaik) dhe tip B ose me i ri, eshte perdorur
rreth 2100 - 1580 dhe kesaj ju mbivendos shkrimi linear ose Linear A
dhe Linear B(1650-1200 P.k.) Linear B eshte interpretuar ndersa Linear
A eshte akoma ne pro?es.

Si baze nga ku linden alfabetet semitike dhe indeuropiane mbahet ajo Finikase arkaike. Dhe shkruhej nga e djathta ne te majte.
Me
pas kemi ate Armaik i cili perdorte alfabetin fenikas qe e modernizuan
dhe ishte gjuha zyrtare e Persise. Me pushtimin nga Aleksandri i madh u
zevendesua me greqishten.
Alfabeti Grek sipas Herodotit erdhi nga
Feniceja ne fillim me 16 germa nga i biri i mbretit fenikas Agenore,
Cadmo dhe Palamede nje nga herojte e Iliades i shtoi ose "shpiku" edhe
kater te tjera. Si fillim te alfabetit grek mbahet midis X dhe VIII
shekull p.k. dhe simbolikisht mbahet me lindjen e Homerit ne 850 p.k.
Nga kjo kohe vetem ne 404 gjate diktatures (tiranise )se Tridhjeteve u
arrit unfikimi i gjuhe greke ku Athina adoptoi alfabetin e Miletos dhe
zevendesoi ate lokal. Ne at kohe alfabeti grek permbante 27 germa ku
tre prej te cilave (san, kopa, digama) jane zhdukur shume shpejt.
Latinet
dhe alfabeti latin ka origjinen tek popujt italike dhe etrusk qe lane
gjurmet e tyre qe nga XII shek. p.k. deri ne shek. e VIII p.k. qe
shkruani dhe lexoheshin si nga e majta ne te djathte dhe anasjelltas
per ti lene vendin "destografise" ose te atij qe kemi sot pra nga e
majta ne te djathte.
Alfabet arkaik romak perbehej nga 21 germa deri ne kohen e Ciceronit shek.i I m. k. mori formen perfundimtare me 23 germa.
Gjuha dhe fjalet
Gjuha " te folurit"
Gjuha
eshte instrumenti i te folurit apo te shprehurit me anen e
zerit(akustikes). Termat qe perdorim ose "fjalet" i korrispondojne nje
gjeje ose nje veprimi.
psh:
qeni--uji--tavolina, ne shqip ne frengjisht bejne
chien--eau--table, ndersa ne anglisht
dog--water--table(teibell) dhe ne italisht
cane--acqua--tavalo, e keshtu me rradhe.
Po
ti shikojme me kujdes dhe te kemi pak njohuri te zgjeruara per gjuhet e
huaja vejme re se keto "fjale" ose "pjese te fjaleve" ngjasojne.
Gjuha ose te folurit eshte e ve?ante dhe i perket vetem njeriut. .

nga **Geri** Mon 8 Feb 2010 - 10:55

Dialektet
Ne fakt askush nuk mund te pergjigjet sot se si ka mundesi qe ne nje territor kaq te vogel te kemi kaq shume dialekte.
Dialektet shqiptare jane kaq te ndryshem njeri nga tjetri saqe nuk mund te krahasohen me dialektet ne shtetet e tjera.
Mendoni
sa e veshtire eshte te vesh te bisedosh nje njeri qe ka kaluar jeten ne
stanet e Salarise me nje tjeter qe eshte rritur ne Zall- Dardhe.
Ne
fakt gjuha shqipe sipas meje eshte nje nga gjuhet me te pasura ne bote
persa i perket larmise se fjaleve. Mos harrojme se vetem brenda
territorit te R Sh gjenden ose me mire fliten gati 30 dialekte dhe
shume nendialekte. pergjigjen perse gjenden gjithe keto dialekte duhet
ta kerkojme ne histori ku na meson se ngritja dhe luftrat mes
perandorive te medha Greko- Maqedone, Romake, Bizantine, dyndjet sllave
dhe se fundi pushtimi Otoman e rrudhen gjithnje e me shume territorin e
shqipfolesve.

nga **Geri** Mon 8 Feb 2010 - 10:56

Pak etimologji
Dardan-dardhan pra dardha ose e bardha ose te bardhet(bjondet)
Albanet-alpanet alpet malet e larta ku rrine shqiponjat pra shqiptaret.
Latin-latoj ose rrafshoj ose rrafsh toke pjellore e rrafshte
Livorno-Liburne anije luftareke tipike ilire.
Ilir- i lire i panenshtrueshem.
Jugosllave- eshte e ?uditeshme qe edhe sot e gjithe bota i njeh sllavet e jugut me emertimin shqip te sllaveve te jugut.

nga **Geri** Mon 8 Feb 2010 - 10:56

Gjuha e sotme shqipe rrjedh nga
ilirishtja dhe nga dacishtja. Qe nga shekulli i XV eshte nje gjuhe e
shkruar. Ndahet ne dy forma kryesore toskerishtja qe flitet ne jug dhe
gegerishtja ne veri qe perfshin dialektet qe nga Elbasani e siper. Qe
nga viti 1908 shkruhet me germa latine.Me perpara perdoreshin alfabetet
sllave, arabe dhe greke etj.
pas vitit 1912 mori nje zhvillim te madh.

nga **Geri** Mon 8 Feb 2010 - 10:56

Shqipja eshte nje gjuhe indoevropiane.

Ajo
flitet ne Shqiperi dhe nga shqiptaret etnike ne pjese te tjera te
Ballkanit jugor. Gjuha shqipe flitet gjithashtu edhe pergjate bregdetit
lindor te Italise dhe ne Sicili, ne jug te Greqise.. Shqipja eshte nje
nder gjuhet moderne qe perfaqeson nje dege me vete ne familjen e
gjuheve indoevropiane.
Emri shqip, apo Shqiperi mund te rrjedhin nga
nje fjale latinishte, excipere qe do te thote "shqiptoj sakte, qarte".
Por keto jane akoma edhe sot te diskutueshme. Emri "Albanian" eshte
gjetur neper dokumente qe ne kohen e Ptolemeut. Ne kalabrisht emri
eshte arberesh, ne greqishten moderne arvanetis ose alvanes, dhe ne
turqisht arnaut; emri duhet te jete transmetuar heret nepermjet
greqishtes se lashte.

nga **Geri** Mon 8 Feb 2010 - 10:56

Dialektet

Gjuha
shqipe ka dy dialekte kryesore qe jane Gege ne veri dhe Toske ne jug,
te ndara ashper nga Lumi Shkumbin. Gegerishtja dhe Toskerishtja jane
degezuar per se paku nje mijevjecar, dhe format e tyre me pak ekstreme
jane te kuptueshme reciprokisht. Gegerishtja ka nen-variantet me te
dallueshme, prerjet te cilat jane lloje me veriore dhe lindore, qe
perfshine ato te qyteteve te Shkodres, rajonin e Ish Republikes
Jugosllave te Maqedonise verilindore, Kosoven (ne ish Jugosllavi), dhe
fshatin e izoluar Arbanasi (jashte Zares) te bregut te Kroacise,
Dalmacise. Arbanasi, i themeluar ne fillimin e shekullin XVIII nga
refugjatet nga rajoni rreth qytetit bregdetar te Malit te Zi, Tivarit,
ka rreth 2,000 foles te gjuhes shqipe.

Te gjitha dialektet e
folura shqipe ne enklavat italiane dhe greke jane variantet e
toskerishtes dhe duket se jane te lidhura me se afermi me dialektin e
camerise ne jugun e larget te Shqiperise. Enklavat Italiane- rreth 50
fshatra te shperndare - me siguri jane gjetur nga emigrantet nga
sundimi i Turqise ne Greqi. Disa dialekte te largeta dhe te izoluara te
origjines jugore te Toskerishtes fliten ne Bulgari dhe Trakine Turke
por nuk kane date te sakte. Gjuha ende perdoret ne Madritsa, Bulgari,
ne kufirin afer Edirnese, dhe ne perfundim te ketij fshati qe po
mbijeton ne Mandres, afer Kilkis ne Greqi, qe daton nga Lufta
Ballkanike. Nje enklave Toskerisht afer Melitopolit ne Ukraine shfaqet
vendosja e fundme nga Bullgaria. Dialektet Shqiptare nga Istria, per te
cilin ekziston nje tekst, dhe nga Sreim, per te cilin nuk ekziston
asnje tekst jane zhdukur.
Jane gjetur fshatra qe flasin shqip deri ne Irkuckun e larget

nga **Geri** Mon 8 Feb 2010 - 10:57

Historia
Gjuha
zyrtare, e shkruar me germa latine dhe qe u adaptua ne vitin 1909,
ishte e bazuar ne dialektin e Gegerishtes Jugore te qytetit te
Elbasanit nga fillimi i shtetit te Shqiperise deri ne Luften e dyte
boterore. Deri ne vitin 1968 shqiptaret e Kosoves, Ish Republikes
Jugosllave te Maqedonise dhe Malit te Zi perdoren Gjuhen Letrare Gege
si gjuhe zyrtare. Ne Shqiperi me ardhjen ne fuqi te komunisteve gjuha
Gege u ndalua institucionalisht prej vitit 1944 deri ne vitin 1967 dhe
de-fakto prej vitit 1972 deri sot. Gjuha e sotme zyrtare shqipe jo
vetem qe bazohet ne toskerisht, por edhe fjalet e shprehjet qe huazohen
prej gegerishtes konvertohen ne morfologjine, fonologjine dhe sintaksen
e te folmes toske. Shqiptaret qe jetojne edhe sot nen administrimin e
sllaveve e pranuan gjuhen toske si gjuhe zyrtare. Ky vendim politik i
marre ne Prishtine ne vitin 1968 sot po sfidohet nga shkrimtare,
gazetare dhe sidomos rinia qe shkruan ne internet si jo frutdhenes dhe
diskriminues ndaj gegeve, ne vecanti ndaj kosovareve te cilet
tingellojne si emigrante kur flasin gjuhen standarde shqipe.

Vetem
disa te dhena te shkruara shkurt jane ruajtur nga shekulli i 15-te. E
para ishte nje formule pagezimi e vitit 1462. Shperndarja e librave te
prodhuar nga shekujt 16 dhe 17 kane buruar shume ne zonen e Gegerishtes
(shpesh ne Scutarene Gegerisht veriore) dhe reflektuan aktivitetet
misionare te Katolicizmit Romak. Nje rryme shume me e vogel e
literatures ne shekullin e 19-te ishte prodhuar nga te merguarit.
Ndoshta punimet e literatures me te hershme dhe te pastra te cfaredo
niveli eshte poezia e shekullit te 18-te te Jul Varibobes, te enklavave
ne S. Giorgio ne Kalabri. Disa prodhime te literatures vazhduan ne
shekullin e 19-te ne enklavat Italiane, por asnje aktivitet i ngjashem
nuk eshte ruajtur ne zonat e Greqis?. Te gjitha keto dokumente te
hershme historike tregojne per nje gjuhe e cila dallon pak nga gjuha e
tanishme, sepse keto dokumente nga krahina dhe kohe te ndryshme
paraqesin karakteristikat e shenuara te dialektit. Sidoqofte, ato
shpesh kane nje vlere per studimet e linguistikes qe jane shume me te
rendesishme ne meriten e tyre te literatures.

nga Sponsored content

Filologjia e gjuhes shqipe.

Filologjia e gjuhes shqipe.

Re: Filologjia e gjuhes shqipe.

Re: Filologjia e gjuhes shqipe.

Re: Filologjia e gjuhes shqipe.

Re: Filologjia e gjuhes shqipe.

Re: Filologjia e gjuhes shqipe.

Re: Filologjia e gjuhes shqipe.

Re: Filologjia e gjuhes shqipe.